Wyposażenie klasztorów i cerkwi, zwłaszcza zaś ikony i ikonostasy, naczynia oraz stroje liturgiczne, były, niekiedy z zajadłością, niszczone przez komunistów oraz członków ich młodzieżowej organizacji – komsomołu. Zarówno w latach 20-stych i 30-tych, jak i pod rządami „genseka” – sekretarza generalnego partii Nikity Chruszczowa na początku lat 60. XX w. To wówczas zburzono wiele cerkwi i kościołów, które przetrwały bolszewicką rewolucję i II wojnę światową. Dzieła sztuki cerkiewnej, zwłaszcza te znajdujące się na zewnątrz i podlegające działaniu warunków atmosferycznych, ulegają też starzeniu się oraz naturalnym uszkodzeniom.
Mikołaj Kasperowicz ze Lwowa
Przywracaniem im dawnego blasku zajmuje się tu specjalny, naukowy zespół wybitnych restauratorów i konserwatorów. Skupieni w oddziale w tym muzeum – rezerwacie, należą do czołówki ukraińskich specjalistów w tej dziedzinie. O jego historii, pracy i osiągnięciach dowiaduję się z jednej z informacji umieszczonych na ścianach sal wystawowych. Warsztaty konserwacyjne powstały w Ławrze w roku 1924, gdy zaproszono do niej znanego malarza i restauratora malarstwa sztalugowego z polskiego wówczas Lwowa, Mikołaja (Mykołę) Kasperowicza (1885-1938).
To on stworzył pierwszą i jedyną wówczas w Kijowie pracownię konserwacji zabytków sztuki nie tylko ze zbiorów Ławry, ale i innych kijowskich muzeów. Współcześnie wspomniany oddział naukowej restauracji i konserwacji liczy 22 specjalistów różnych kategorii. W tym dwu jedynych w kraju najwyższej klasy zajmujących się konserwacją wyrobów z metali i tkanin. Członkowie tego zespołu stale podnoszą swoje kwalifikacje – czytam we wspomnianej informacji – m.in. w, dodam, że znanej z wysokiej jakości, pracowniach konserwacji Muzeum Narodowego we Lwowie i Biblioteki Narodowej Ukrainy.
Skarbczyk z 42. kg srebra
A także w znakomitych placówkach w Moskwie, Petersburgu, na Wawelu w Krakowie oraz Metropolitan Museum w Nowym Jorku. Przedmiotem ekspozycji w kijowskiej Ławrze, o której piszę, są właśnie ich prace. Zarówno wiszące na ścianach obrazy, ikony czy np. rzeźbione w drewnie i złocone carskie wrota z cerkwi oraz inne zabytki. Jak i umieszczone w oszklonych szafach i gablotach. Niektóre po zabiegach konserwacyjnych wróciły na swoje miejsca, a tu, w ekspozycji, są tylko ich fotografie z opisem historii i przebiegu procesu przywracania im dawnego blasku.
http://kurier365.pl/globtroter/europa/25210-odrodzone-skarby-sztuki-cerkiewnej.html#sigProId280b138883
Dominują jednak odrodzone oryginały. Przy czym każdy jest dokładnie opisany, z fotografiami stanu – także jego detali – w jakim trafiły w ręce restauratorów i konserwatorów. Jednym z najciekawszych, a na pewno najbardziej monumentalny, jest skarbczyk na dary (darochranylnycia) w kształcie świątyni. Wykonany on został latach 1906 – 1907 w słynnej moskiewskiej fabryce A.M Kuźmyczewa z ponad 42 kg srebra. Fabrykę tę założono – czytam w opisie tego skarbu – w 1856 roku. Na przełomie wieków XIX i XX zatrudniała ona 108 pracowników i specjalizowała się w jubilerstwie z zastosowaniem wysokiej jakości emalii. Należała do najwyżej cenionych tego rodzaju w ówczesnym świecie.
Cykl 20 ikon
Skarbczyk ten został bogato ozdobiony kompozycjami o tematyce chrześcijańskiej, ze scenami m.in. „Bożego Narodzenia”, „Chrztu”, „Ukrzyżowania”, „Zwiastowania”, „Przemienienia Pańskiego”, „Wniebowstąpienia”. Nie wszystkie ocalały, ale przebieg renowacji opisany jest bardzo dokładnie. A obejmował on m.in. demontaż 350 podstawowych detali, uzupełnienie, tam gdzie to było możliwe, braków itd. Bardzo ciekawy jest również opis zilustrowany zdjęciami, gdyż oryginały wróciły już na swoje miejsce, 20 ikon znajdujących się na zewnętrznych ścianach cerkwi p.w. św. Antonia i Teodozjusza Pieczerskich zbudowanej w 1895 r.
Cały ten cykl ikon przedstawiających pieczerskich świętych na tle umownych pejzaży, umieszczonych pod zewnętrznym fryzem świątyni, namalowany został w 1900 r. w warsztacie malarskim Ławry na arkuszach blachy cynkowej o grubości 1 mm. Okazało się jednak, że po ponad stu latach są one już w stanie awaryjnym. Dawną świetność przywrócił im więc w latach 2010-2012 zespół czterech konserwatorów. Także ich praca została dokładnie opisana i zilustrowana. Innym podobnym przykładem jest naukowa konserwacja ikon z ikonostasu klasztornego refektarza (trapieznoj).
Dzbany i krzyże ołtarzowe
Ten piękny, zwłaszcza po przeprowadzonej ostatnio rewaloryzacji, budynek z cerkwią stojący w pobliżu soboru i Wielkiej Dzwonnicy, o którym wkrótce napiszę osobno, wybudowany został w 1895 roku według projektu arch. W. Nikołajewa. Zaś jego wnętrza zaprojektował w roku 1903 arch. A Szczusiew. Monumentalne malowidła ścienne były dziełem malarzy: G. Popowa, I. Iżakiewycza i A. Lakowa, którzy pracowali nam nimi w 1atach 1903-1910. Pierwszy z nich był również autorem ikon w ikonostasie, z których do naszych czasów zachowało się tylko sześć.
Namalował je farbami olejnymi i złotem na blachach miedzianych. I one wymagały renowacji, wykonanej w latach 2013-2014. Oprócz eksponowanych na tej wystawie ikon, obrazów i dzieł rzemiosła artystycznego z drewna oraz tkanin, szalenie ciekawe są zabytki metalowe. Np. ozdobny dzban z pokrywką wykonany w XVIII w. ze srebra, z czekanką, złoceniami, perłami, kwarcem, szkłem. Oglądać można stan tego dzbana przed renowacją na zdjęciach oraz oryginał po niej wykonanej w 2008 roku przez W. Kurłowa. W gablotach wystawiono też wiele srebrnych krzyży ołtarzowych i do postawienia na stole.
Pamiątki po metropolitach
Np. stojący ołtarzowy z 1758 r., roboty ukraińskiej ze srebra, drewna, z odlewami, złoceniami, płaskorzeźbami i grawerką. To co obecnie oglądamy, jest wynikiem pracy restauratorów N. Onopijenki i A. Marczuka w latach 2003-2004. Obok zaś są zdjęcia tego krzyża przed renowacją. Podobnie, również stojącego srebrnego krzyża ołtarzowego z 1707 roku, z płaskorzeźbami i złoceniami, odnowionego przez S. Szelałowa w 2013 roku. Nie brak i mniejszych przedmiotów sakralnych. Zwłaszcza krzyży z łańcuchami noszonych na piersiach przez metropolitów.
M.in. kijowskiego metropolity Fławiana (Horodeckiego) z cerkwi p.w. Podniesienia Krzyża w Bliskich Pieczarach Ławry, z końca XIX – początku XX w. Wykonany ze złoconego i emaliowanego srebra oraz szkła odrestaurowany został przez W. Kurłowa (metal) w latach 2006-2007 i G. Marczenkę (malarstwo) w latach 2006-2009. Efektownie wygląda też po renowacji ikona jednego ze świętych ze zdjętą z niej srebrną koszulką wykonaną techniką czekanki z pozłoceniami. I obok niej sama, pozbawiona uszkodzeń i oczyszczona, ta koszulka. Obejrzeć warto również wyroby z tkanin, m.in. ornaty i wiele innych przedmiotów. Wstęp na tę wystawę jest bezpłatny, w ramach biletu do muzealnej części Ławry.
