W przeszłości, w XVIII w., wieś Santo Domingo de Palenque. Położone jest ono w pobliży niespełna 25-tysięcznego obecnie ośrodka miejskiego Palenque, co po hiszpańsku znaczy Palisada lub Miejsce Ufortyfikowane. Założył je, jako osadę, w 1567 roku hiszpański misjonarz Pedro Lorenzo de la Nada, uważany za pierwszego Europejczyka ewangelizującego rdzennych mieszkańców tych ziem, Majów, w ich języku.
Dżungla na Jukatanie
Nauczył się go podczas działalności misyjnej w okolicach obecnego miasta San Cristobal de las Casas o którym już pisałem. Opór tubylców przed białymi najeźdźcami był w tej części współczesnego Meksyku i sąsiedniej Gwatemali wyjątkowo długi. Sprzyjało mu ukształtowanie terenu oraz dżungla. Padło imperium Azteków, większość ziem Majów podporządkowana została już Hiszpanom, powstało na nich sporo miast i osad, ale walki trwały nadal. Za ostateczne zwycięstwo konkwisty uważa się dopiero rok 1697, gdy zdobyte zostało przez nią ostatnie indiańskie miasto – Tayasal.
Padre Pedro założył Palenque niedaleko rzeki Rio Usumacinta, w pobliżu znajdujących się w dżungli ruin dawno opuszczonego miasta z budowlami na szczytach piramid, kojarzącymi się z palisadą i od niej nadano mu nazwę. Ruinami, za ich odkrycie przyjęto rok 1746, przez długi czas mało kto się interesował. Wiadomo tylko, że od czasu do czasu pojawiali się w nich ciekawscy globtroterzy „odkrywając" je, we własnym przekonaniu, na nowo. Pierwsze badania, na polecenia króla Hiszpanii, rozpoczęto tu w 1807 roku. Największe zasługi we wczesnym poznawaniu tutejszych budowli miał, podobno trochę nawiedzony, hrabia Jean Frederic Waldeck.
Świątynia hrabiego
Spędził on w nich w pierwszej połowie XIX wieku kilka lat (1832-1836), a podczas prowadzonych badań mieszkał w jednej ze starych świątyń i wykonywał ich rysunki oraz miedzioryty. Później, od tego „lokatora" właśnie, nazwano ją Świątynią Hrabiego. I ta dosyć niezwykła nazwa – u Majów nie było przecież żadnych „hrabiów" – przyjęła się i jest stosowana oficjalnie. Z czasem przybywało do Palenque coraz więcej podróżników, a także archeologów i innych badaczy. Ale naukowe badania tych ruin rozpoczęły się dopiero w latach 30-tych XX wieku, nowoczesne zaś prace wykopaliskowe w 1940 roku.
Odkryto wówczas i oczyszczono z porastającej je oraz teren roślinności nie tylko budowle, grobowce i płaskorzeźby oraz inne dzieła sztuki, ale z czasem także system zbiorników wodnych, tam, mostów, kanałów oraz naziemnych i podziemnych akweduktów. Świadczących o dużej wiedzy i umiejętnościach ich budowniczych. Badania trwają zresztą nadal i sądzi się, że na liczącym 20 km² terenie dotychczas odkryto zaledwie kilka procent tego, co może się na nim jeszcze znajdować. W 1987 roku Palenque wpisane zostało na Listę Dziedzictwa UNESCO.
26 zabytków
Poznawanie tego pięknego miejsca zaczynam od tablicy informacyjnej z planem obiektów. Zaznaczono na nim 26 zabytkowych budowli i ich zespołów, z pięcioma dużymi piramidami schodkowymi zwieńczonymi świątyniami oraz usytuowanymi w centrum ruinami pałacu władcy z wysoką, czteropiętrową wieżą zbudowaną na planie kwadratu. Z dotychczasowych badań wynika, że osada nazywana obecnie Palenque zamieszkana została około setnego roku p.n.e. Ale jej historia, którą zdołano odczytać, zaczęła się w roku 431 za panowania władcy K'uk' Balama. O kolejnych królach wiadomo stosunkowo niewiele.
Lista znanych z imienia władców od 987 roku p.n.e., przy czym dwaj pierwsi mogą być tylko mitycznymi, a dokładniejsza od 431 do 799 r. n.e. obejmuje 20 postaci. Wiadomo, że były wśród nich dwie kobiety, co u Majów było rzadkością. Pierwszą znaną z imienia była Pohl Ik'nal panująca w latach 583-64, drugą Sak K'uk' w latach 612-615. Przekazała ona tron synowi K'inich Janaab Pakalowi, który przeszedł do historii jako najpotężniejszy władca Palenqe z przydomkiem Wielki.
Dziedzictwo Pakala Wielkiego
To z nim związany był okres szczytowego rozwoju miasta, który przypadł na lata od 600 do około 700 n.e. Wówczas stało się ono lokalną potęgą. Główną zasługę w tym przypisuje się właśnie Pakalowi Wielkiemu, który panował przez 68 lat, od roku 615 do 683. Mimo iż rdzenni mieszkańcy Ameryki nie znali pisma, system hieroglifów Majów, najbardziej zaawansowany na tym kontynencie w okresie prekolumbijskim, pozwolił na zdobycie wielu informacji o przeszłości tych ziem, jej władcach i ludach. To właśnie w czasach Pakala zaczął powstawać El Palacio – niezwykły kompleks komnat, korytarzy i dziedzińców ze wspomnianą wieżą, zajmujący powierzchnię 100 x 80 metrów. Budowano go, jak oceniają naukowcy, około 120 lat.
Uczeni uważają, że pałacowa wieża służyła nie tyle celom strażniczym, co przede wszystkim obserwacjom astronomicznym. Zbudowana została zaś w taki sposób, aby kapłani i władcy oraz ewentualnie inne osoby z ich najbliższego otoczenia mogły obserwować promienie wschodzącego słońca wpadające do zbudowanej w pobliżu, po przekątnej, świątyni – Tempo de las Inscipcions – Świątyni Inskrypcji w dniu zimowego przesilenia dnia z nocą, 22 grudnia. Współczesna nazwa tej świątyni, najwyższej i największej w Palenque, pochodzi od 620 hieroglifów wykutych po obu stronach wejścia do niej. Jej budowę zakończono w roku 690 za panowania syna i następcy Pakala Wielkiego, króla K'inicha Kan Balama II i przeznaczono na miejsce ostatniego spoczynku jego wielkiego ojca.
Tajemnice wnętrza piramidy
Zbudowano ją na szczycie piramidy schodkowej złożonej z 9 poziomów o łącznej wysokości 16 metrów. Świątynia ta – wchodzi się do niej po szerokich kamiennych schodach o 69 stromych stopniach – zwrócona jest frontonem z 6 filarami ozdobionymi niegdyś postaciami, ku placowi. Jej stromy dach zwieńczony był w przeszłości ażurowym grzebieniem. Podczas prac archeologicznych prowadzonych tu w połowie XX wieku, archeolog Albert Ruz Lhuiller odkrył we wnętrzu świątyni przejście do krypty grobowej zbudowanej poniżej poziomu podstawy piramidy. Po oczyszczeniu tego przejścia zasypanego gruzem okazało się, że ma ono 25 m długości.
Zaś schody łączące kryptę ze świątynią tworzące wewnętrzną klatkę schodową, dwa ciągi po 26 i 23 stopnie. Krypta zamknięta trójkątną płytą kamienną ma rozmiary 9 x 3 m i wysokość 6,6 m. Jej ściany ozdobione są stiukowymi dekoracjami przedstawiający 9 postaci. Są to bóstwa nocy, jak sadzą jedni, lub kapłani, jak uważają inni badacze. W krypcie tej znajdował się sarkofag ze szkieletem władcy – Pakala Wielkiego, z twarzą zakrytą nefrytową maską złożoną z 200 kawałków. A na wewnętrznej klatce schodowej leżało 6 szkieletów ludzkich. Prawdopodobnie ofiar zabitych podczas uroczystości pogrzebowych.
Królewski grobowiec i świątynie
Wraz z innymi przedmiotami znalezionymi w grobowcu, poza pozostawioną na miejscu pokrywą sarkofagu, maska ta przewieziona została do Narodowego Muzeum Antropologii w stolicy kraju. Obok szkieletu znaleziono również jadeitowe symbole władcy: pektorał i bransolety. A na wewnętrznej ścianie sarkofagu hieroglify z datą odczytaną jako rok 633 n.e. Na płycie sarkofagu wykuto płaskorzeźbę przedstawiającą postać mężczyzny, krzyż Majów z wężami, wyobrażenia Słońca, Księżyca i planety Wenus, symbole życia i śmierci oraz inne elementy.
{gallery}17538{/gallery}
W 1993 roku w przylegającej do Świątyni Inskrypcji innej budowli nazwanej Świątynią XIII odkryto kolejny królewski grobowiec. W pobliżu, nieco dalej, stoi Templo de la Calavera – Świątynia Czaszki. Do szczególnie wartych zobaczenia należą także wspomina już Świątynia Hrabiego, a także kompleks świątyń Krzyża, Słońca i Krzyża Liściastego zbudowanych na kolejnej piramidzie schodkowej, prawdopodobnie przez następców Pakala. Tylko częściowo zachowała się, porośnięta dookoła lasem równikowym, Świątynia Jaguara, nazwana tak od wyobrażenia króla siedzącego na tronie w kształcie tego wielkiego kota.
Museo de Sitio
Jest to miejsce jeszcze mało zbadane. Podobnie jak na terenie innych dawnych prekolumbijskich miast, i tutaj jest boisko do gry w pelotę. Ponadto, jak już wspomniałem, grupy innych budowli, przede wszystkim świątyń oznaczanych rzymskimi numerami lub nazwami ich grup, np. Nietoperzy. A także pozostałości kamiennego akweduktu, który doprowadzał wodę z rzeki Otulam. Na terenie wykopalisk znajduje się również grobowiec jednego z ich najbardziej zasłużonych badaczy, wspomnianego już Alberto Ruiza Lhuilliera.
A także – między stanowiskiem archeologicznym i miastem Palenque – Museo de Sitio (Muzeum Budowli). Wystawione są w nim eksponaty znaleziono w ruinach, a nie wywiezione do stołecznego Narodowego Muzeum Antropologii. Na terenie wykopalisk sprzedawcy oferują makaty, kilimy oraz inne wyroby pamiątkarskie. Ich spory wybór znajduje się również w sklepie – filii Casa de las Artesanias de Chiapas zajmującej się podtrzymywaniem tradycji, organizacją produkcji oraz sprzedażą wyrobów rzemiosła artystycznego.
