Czechy: Św. Jan Sarkander i Izba Tortur w Ołomuńcu

ZE SKOCZOWA RODEM

    Jest to dzieło arch. Eduarda Sochora (1862-1941), a zarazem miejsce najbardziej związane z życiem tego czeskiego i polskiego świętego Kościoła katolickiego. Urodził się on 20 grudnia 1576 roku w Skoczowie na Śląsku Cieszyńskim. Był synem Grzegorza Macieja Sarkandra i Heleny z domu Góreckiej herbu Kornicz oraz bratem Wacława, Pawła i Mikołaja. Jako 13-to latek stracił ojca, a matka z rodziną przeniosła się do miasta Přibor na Morawach. I od tego momentu przyszły święty związany był z tym regionem. Jako 15-to latek trafił do szkoły katolickiej w Ołomuńcu.

    Później ukończył tam kolegium jezuickie, studiował filozofię w tamtejszej Akademii, a następnie na Uniwersytecie Karola w Pradze, gdzie w 1603 r. otrzymał tytuł doktora nauk filozoficznych. Jezuickie studia teologiczne kontynuował od następnego roku na uniwersytecie w Grazu w Styrii. Przerwane po ślubie z luteranką Anną Placherską w 1606 r. i wznowione po jej śmierci w rok później. Ukończone w 1607 r. ze stopniem doktora nauk teologicznych. Po czym Jan Sarkander szybko przyjął niższe święcenia kapłańskie – subdiakonatu, a w następnych latach diakonatu i prezbiteratu.

KAPŁAN I TORTUROWANY WIĘZIEŃ

    I pracował jako wikary oraz zastępca proboszcza w dwu kościołach w małych miejscowościach. W 1609 r. został aresztowany po raz pierwszy wraz z dwoma braćmi za pomoc w ucieczce z więzienia trzeciemu, Mikołajowi, też księdzu, ale uwikłanemu w sprawy polityczne. I przez 8 miesięcy przebywał w więzieniu w Kromierzyżu (Kroměřiž), gdzie po uwolnieniu został proboszczem. Następnie był nim w kilku kolejnych miejscowościach, a od 1616 r. w Holeszowie. Tam popadł – szczegóły pomijam – w konflikt z ewangelikiem. Był to okres walki dwu odłamów zachodniego chrześcijaństwa i przeddzień wojny trzydziestoletniej (1618-1648).

    W 1620 r. uratował Holeszów przed atakiem lisowczyków, wychodząc przeciw nim z procesją z monstrancją, by pokazać, że miasto jest katolickie. Stało się to pretekstem do aresztowania go w tydzień później przez protestantów z zarzutem sprowadzenia na Morawy polskiego wojska i zdradę stanu. Osadzono go w więzieniu w Ołomuńcu, gdzie był torturowany m.in. na tzw. „kole – skrzypcu”. Rozciąganiem ciała z wyrywaniem ścięgien i stawów, przypalaniem płonącymi pochodniami oraz ściskaniem stalową obręczą głowy. Zmuszano go też, bezskutecznie, do zdrady tajemnicy spowiedzi wielkorządcy Moraw.

POŚMIERTNE LOSY

    Opis tych tortur pochodzi z relacji naocznego świadka, którego kaci zmusili do udziału w nich. Tortury spowodowały gangrenę i śmierć więźnia w dwa miesiące później. Jego pogrzeb odbył się tymczasowo w kaplicy w kościele Marii Panny Śnieżnej w Ołomuńcu, a następnie w 1794 r. tamże w kościele św. Michała. Na początku XVIII w. dwaj kolejni ołomunieccy kardynałowie podejmowali próby beatyfikacji męczennika. W 1720 r. otworzono jego trumnę stwierdzając doskonały stan zwłok. Równocześnie, już po pochowku w ołomunieckiej katedrze, napływały informacje o „cudownych uzdrowieniach” dzięki wodzie z więziennej studni, z której korzystał też Jan Sarkander.

    Beatyfikowany został w 1859 r. w Rzymie przez papieża Piusa IX. Jego szczątki w 1860 r. spoczęły, z czaszką wyeksponowaną w specjalnej przeźroczystej gablocie, w bocznym ołtarzu ołomunieckiej katedry św. Wacława. Po potwierdzeniu jednego z „cudów” przez komisję lekarską i procesie kanonizacyjnym, został on kanonizowany w Ołomuńcu w trakcie pielgrzymki tam Jana Pawła II 21 maja 1995 r. Zaś głównym obiektem kultu tego świętego, obok ołomunieckiej katedry, stało się miejsce jego męczeństwa i śmierci.

Tamtejsze więzienie odnowiono i uporządkowano w roku 1661. Zachowała się izba tortur oraz wspomniane „koło – skrzypiec”, którego po jego śmierci zabroniono używać.

KAPLICE I MIEJSCA KULTU  

    A także inne narzędzia tortur. Najpierw, w 1672-1673 r. w więzieniu powstała niewielka kaplica, którą odwiedzali jednak także „wielcy” tego świata. M.in. Jan III Sobieski w 1683 r. W latach 1703-1704 na miejscu tej kaplicy wybudowano nową, publiczną. Przebudowano ją gruntownie w latach 1721-1724, za czasów burmistrza Josefa Valchovskiego, na mały kościółek z 5 ołtarzami, w tym głównym Jana Sarkandra oraz bocznymi św. św. Dyzmy, apostoła Judy Tadeusza, Miłości Chrystusowej i Wszystkich Świętych.

    Odwiedzili go m.in. Maria Józefa, żona króla polskiego Augusta III Sasa w 1748 r., cesarzowa Austrii Maria Teresa w 1859 r. A w innych latach również austriaccy cesarze: Karol VI Habsburg i Franciszek I Lotaryński. Do byłego więzienia i tzw. Czarnej Izby – dawnej piwnicy tortur, można było wchodzić z ulicy. W 1842 r. ta kaplica – kościółek została filią pobliskiego kościoła św. Michała. Pierwszych poważnych zmian dokonano w niej w 1860 r. Miała ona nieregularny plan trójkąta z zaokrąglony miejscem zamiast ostrego kąta, dostosowany do powierzchni dawnego więzienia miejskiego ze studnią.

NEOBAROKOWA KAPLICA

    Usunięto wówczas stare ołtarze – główny trafił do Muzeum Sztuki w Ołomuńcu, zachowano cebulastą sygnaturkę z wieżyczką i 30 kg. dzwonem. Po wybudowaniu nowej miejskiej kanalizacji do kaplicy zaczęła jednak przeciekać woda gruntowa. Podjęto więc decyzję o rozebraniu budynku i wzniesieniu na jego miejscu nowego, obecnego. Z nie naruszaniem piwnicy – izby tortur z jej wyposażeniem oraz dawnej więziennej studni. Rozebrano także sąsiednie budynki, na miejscu których powstał nowy, duży Sarkandrinum. W zamierzeniu muzeum, ale skończyło się na kamienicy czynszowej i przytułku dla starych księży.

    Nowy, neobarokowy budynek kaplicy zaprojektował, jak już wspomniałem, arch. Eduard Sochor. Zaś prace trwające od 1904 do 1915 roku nadzorował praski arch. Jan Holeček. Malowidła są dziełem Jana Kőhlera (1873-1941) i Jakuba Obrovskiego (1882-1949). Sztukaturki zaś Jozefa Hladina (1874-1948). Są też posągi św. Jana Nepomucena i św. Jana Sarkandra, kompozycje figuralne oraz figury św. Jadwigi – patronki Śląska, św. Pauliny – patronki miasta, św. Ignacego Loyoli – założyciela zakonu jezuitów i błogosławionego ks. Klemensa Marii Hofbauera (1751-1820).

NAJWYBITNIEJSZE DZIEŁA EDUARDA SOCHORA

    A także inne dekoracje i malowidła przypominające ważne wydarzenia z życia męczennika. Na sklepieniu prezbiterium namalowano fresk ze sceną Wniebowzięcia NMP. W suterenie, w podłodze za szkłem, oglądać można oryginalne koło tortur Jana Sarkandra. Jest też studnia nad „cudownie uzdrawiającym” swoją wodą źródle. W 2007 r. przed kaplicą zbudowano fontannę. Sceny z życia tego świętego pokrywają też budynek sąsiadującego z kaplica Sarkandrinum. Obie te budowle należą do najważniejszych dzieł arch. Eduarda Sochora w Czechach.

Cezary Rudziński

Zdjęcia autora

Autor uczestniczył w wyjeździe dziennikarskim do Ołomuńca na zaproszenie warszawskiego oddziału Czech Tourismu.