Vis, Sten i Akcja pod Arsenałem ^Wyróżniony

VIS, pistolet polskiej produkcji, skonstruowany przez Piotra Wilniewczyca i Jana Skrzypińskiego w 1930 r., pierwotnie nosił nazwę WiS, od nazwisk twórców. Pod wpływem Departamentu Uzbrojenia została zmieniona na VIS (łac. ‘siła’). Jego produkcja rozpoczęła się w 1936 r. w Fabryce Broni w Radomiu. Pistolet, wzorowany na amerykańskim Colcie M 1911, działa na zasadzie krótkiego odrzutu lufy. Ma magazynek na osiem nabojów kaliber 9 mm. Do wybuchu II wojny światowej Polacy wyprodukowali 49 tysięcy sztuk tej broni. Niemiecki okupant przejął produkcję na własne potrzeby – produkował broń pod nazwą Pistole 35(p). Części były jednak wykradane z narażeniem życia przez członków podziemia. Pistolet maszynowy Sten nazwę wziął od pierwszych liter nazwisk konstruktorów – Reginalda Sheparda i Harolda Turpina, oraz miejsca produkcji – fabryki w Enfield w Wielkiej Brytanii. Brytyjczycy wzorowali swój model na niemieckim MP40, zwanym Schmeisserem. Produkcja Stena rozpoczęła się w 1941 r. Stał się on częścią uzbrojenia nie tylko żołnierzy Zjednoczonego Królestwa, był też powszechnie używany przez członków ruchów oporu w Europie.

Polska z początkiem wojny nie miała w swoim uzbrojeniu broni automatycznej typu „empi”. Dlatego Komendant Główny gen. Grot-Rowecki złożył u aliantów zapotrzebowanie na 2000, a następnie 4000 tych pistoletów, które miały trafić na tereny okupowanej Polski dzięki zrzutom. Ze stu zrzutów udało się zaledwie kilkanaście i broni trafiło zdecydowanie za mało. Zadecydowano więc o rozpoczęciu konspiracyjnej produkcji broni wzorowanej na Stenie. Na podstawie oryginalnego pistoletu Józef Kapler i Feliks Zaborowski przygotowali dokumentację do produkcji, która ruszyła w grudniu 1943 r. w firmie „Tow. akc. Konrad, Jarnuszkiewicz i ska” przy ul. Grzybowskiej w Warszawie. Produkcja Stenów odbywała się w 23 warsztatach rusznikarskich Generalnej Guberni. Ze względu na zagrożenie i warunki konspiracji na polskich Stenach wybijano znaki i numery angielskie, ale odróżniał je od pierwowzoru lewy gwint lufy lub zupełny brak gwintu. Sten ma pudełkowy magazynek na 32 naboje kaliber 9 mm. Działa na zasadzie odrzutu zamka swobodnego i może strzelać zarówno ogniem pojedynczym, jak i ogniem ciągłym.

Prezentacja w ramach Galerii Jednego Obiektu zbiega się z 74. rocznicą Akcji pod Arsenałem. 26 marca 1943 roku członkowie Grup Szturmowych Szarych Szeregów w brawurowy sposób odbili więźniów przewożonych przez Gestapo z al. Szucha na Pawiak. Wśród ponad dwudziestu odbitych osób był Jan Bytnar ps. „Rudy” – jeden z bohaterów Kamieni na szaniec Aleksandra Kamińskiego. Dzięki Kamińskiemu stał się symbolem odwagi i poświęcenia polskiej młodzieży. Bohaterowie tej akcji, jednej z najbardziej spektakularnych akcji polskiego podziemia, uzbrojeni byli między innymi w pistolety Sten i VIS.

Galeria Jednego Obiektu: prezentacja pistoletu VIS, pistoletu maszynowego Sten oraz przebiegu Akcji pod Arsenałem
Muzeum Więzienia Pawiak, ul. Dzielna 24/26
24 marca 2017 r., godz. 12.00