Gdy z wysadzanej starymi drzewami Drogi Pielgrzymów wychodzi się na lekko wznoszącą do góry rozległą łąkę u podnóża schodów wiodących do świątyni, po lewej stronie mija się piękny wysoki kamienny krzyż – kapliczkę ufundowaną w roku 1900 przez małżonków Skladalów jako wotum z okazji narodzin wnuka, późniejszego wybitnego, chociaż zmarłego młodo czeskiego poety Jiřiho Wolkra (1900-1924). Natomiast v Svatým Kopečku urodził się inny wybitny Czech, malarz i grafik Karel Svolinsky (1896-1986). A do sławy tego miejsca przyczynił się też mieszkający w pobliskich Samotiškach poeta, pisarz i tłumacz Otto František Bablem (1901-1984).
Zaczęło się od ślubowania i snu Jana Andrýška
Kompleks sanktuarium malowniczo wygląda również od strony południowo – wschodniej, gdy idzie się do niego z parkingu. Chociaż widok fatalnie psują przyklejone do ścian tego dużego zespołu architektonicznego nawet piętrowe bary, cukiernie, lodziarnie i kramy o „urodzie" jarmarcznych bud. Miejsce to ma wielowiekową historię związaną z klasztorem norbertanów. Ich klasztor, później opactwo Klašterni Hradisko położone na obrzeżach Ołomuńca, założony został już w roku 1078. A sąsiednie, należące do niego tereny, porastały lasy.
W latach 20. XVII w. zamożny ołomuniecki mieszczanin Jan Andrýšek ślubował, że jak powiedzie mu się w interesach, to wybuduje Matce Bożej kaplicę. I gdy, jak głosi legenda, ukazała mu się ona we śnie i wskazała miejsce, w którym ma wypełnić ślubowanie, to w latach 1629-1632 wzniósł na polanie na wzgórzu, później nazwanym Svatý Kopeček, niewielką kaplicę. Jego dzieje jako miejsca kultu i pielgrzymek też związane jest z legendą. Podobno pustelnika pilnującego kaplicę obudził pewnego razu piękny śpiew pielgrzymów.
Położyli oni na ołtarzu obraz, w innej wersji płaskorzeźbę, z wizerunkiem Maryi i zniknęli.
Dzieło włoskich architektów
Od tej pory rozpoczęła się pielgrzymkowa kariera tego miejsca. Podczas wojny 30-letniej kaplica została zniszczona i na jej miejscu norbertanie zbudowali w latach 1669-1679, ze względu na stale rosnącą liczbę pielgrzymów, przestronny kościół. Zaprojektował go włoski architekt Giovanni Pietro Tencalla. W latach 1714-1721 dobudowano do niego, według projektu Domenico Martinellego, skrzydła i stworzono klasztorny kompleks z wewnętrznym dziedzińcem, ambitem krużgankami, a w nich kaplicą p.w. Marii Panny i dwiema innymi.
Po Svatým Kopečku oprowadza nas, grupę dziennikarzy hiszpańskich, polskich i słowackich zaproszonych na podróż studyjną po Morawach i Jesionkach przez Czech Tourism, przewodnik – norbertanin. Pokazując i opowiadając zarówno to, co mogą zobaczyć normalnie zwiedzający, jak i miejsca, m.in. chór z organami, wieżę, korytarze z galerią obrazów itp. dostępne tylko dla niektórych grup. Dodam, że indywidualne zwiedzanie znakomicie ułatwiają tu tablice informacyjne w językach: czeskim, polskim i angielskim rozmieszczone w różnych miejscach świątyni, zwłaszcza przy ołtarzach i w kaplicach.
Świetne informacje, również po polsku
Tak np. niezależnie od informacji przekazywanych przez zakonnika można dowiedzieć się z nich, że obraz w ołtarzu kaplicy św. Józefa – Oblubieńca Marii Panny namalował w 1681 r. Tobiáš Bock. A w szklanej trumnie z postacią z wosku znajdują się relikwie męczennika św. Liberta, dar papieża Benedykta XIV z r. 1750. I wiele szczegółów o ołtarzowych rzeźbach i posągach oraz ich twórcach. Podobnie o ambonie, dziele Josefa Winterhaldera z roku 1732, i jej dekoracji. Czy – w innym miejscu – o sklepieniu kopuły z sześcioma kasetami z freskami Jana Stegera.
{gallery}22823{/gallery}
Przedstawiają one wydarzenia z życia wybitnych kobiet Starego Testamentu: Sary, Rebeki, Abigaile, Batszeby, Judyty i Estery. Zaś w pendentywach (żagielkach) alegoryczne przedstawienie czterech znanych wówczas kontynentów w technice al fresco. Natomiast stojące w niszach filarów drewniane posągi czterech ewangelistów wykonane zostały przez rzeźbiarzy z rodziny Zürn z Ołomuńca. Malowidła pokrywają niemal każdy centymetr ścian i sklepień. Niezliczone są też posągi, rzeźby i detale zdobnicze, dzieła wybitnych włoskich, czeskich niemieckich artystów.
Wspaniałe organy
Oglądamy je z głównej nawy, ale również z góry: z bocznych przejść i z chóru, na którym znajdują się nie tylko przepiękne, ale również o znakomitym brzmieniu organy. Co dał nam poznać grając na nich prowadzający nas norbertanin. A także bardzo ciekawe rzeźby, figury i zdobienia w normalnie niedostępnym przejściu za ołtarzem głównym. Ciekawe jest też zdobnictwo frontonu kościoła, jego bocznych skrzydeł, wspomnianej już galerii arkadowej – ambitem z drogą krzyżową, posągami i obrazami. Jak również z wspomnianą kaplicą Maryi Panny i dwiema pokutników – św. Piotra i Ś. Marii Magdaleny.
Na wewnętrznym dziedzińcu stoi wysoka kamienna rzeźba grupy patrona klasztoru, św. Norberta, dzieło, podobnie jak ambony i figur na fasadzie kościoła, Jozefa Winterhaldera. Przykłady można mnożyć. Historycy sztuki i miłośnicy baroku mogą te freski, figury, rzęźby i zdobienia oglądać godzinami. Sanktuarium – Panna Maria na Svatým Kopečku czczona była jako Królowa Moraw – przeżywało okresy rozkwitu, upadku i odrodzenia. Nawet tragedii. Tak np. 28 września 1705 r. podczas pożaru w zajeździe dla pielgrzymów wybuchła panika, ludzie wyskakiwali z okien.
Kasacja i odrodzenie klasztoru
121 jej ofiar pochowano w zbiorowym grobie w lesie za kościołem. Zapoczątkowało to powstanie przyklasztornego cmentarza. W 1784 r. papież Benedykt XIV podniósł tutejszy kościół do rangi bazyliki mniejszej. I nadał jej odpustowe przywileje takie same, jakie miała rzymska bazylika Santa Maria Maggiore. Cesarz Józef II – Czechy i Morawy wchodziły wówczas w skład imperium austriackiego – skasował klasztor (nie tylko ten) i skonfiskował jego dobra. Część budynków klasztornych sprzedano i rozebrano na budulec. Wcześniej, gdy sanktuarium było zagrożone, m.in. podczas Odsieczy Wiedeńskiej 1863 r., powstania Rakoczego w 1704r., najazdów Prusaków w 1741 i 1758 r. cudowny obraz ukrywano.
W 1785 r. tutejszy kościół stał się tylko parafialnym dla okolicznych gmin: Samotišky, Droždin, Radikov, Lošov i Posluchov. Konfiskatę klasztoru cesarz, już inny, cofnął w 1834 r. Norbertanie wrócili tu w 1846 r. i rozpoczęli renowację obiektów. Kontynuowana ona była też w latach 1930-1932. W nocy z 6 na 7 maja 1945 r. podczas walk o Ołomuniec zespół klasztorny został uszkodzony, ale ocalał i przez 5 lat był remontowany. Ale w 1950 r. władze komunistyczne wygnały norbertanów, którzy powrócili tu dopiero w 1990 r., już do odnowionej świątyni.
Jan Paweł II podniósł rangę świątyni
W jej kronikach odnotowano m.in. wizytę kardynała Karola Wojtyły w 1974 r., ale najważniejszym wydarzeniem w najnowszych dziejach klasztoru była jego druga wizyta, już jako papieża Jana Pawła II w dniu 21 maja 1995 r. Podniósł on świątynię ponownie do rangi bazyliki mniejszej, a na wzgórzu spotkał się z młodzieżą. Fakt ten upamiętniają tablice na frontonie, na jednej z kolumn w prawej części kościoła, a także płyta w chodniku przed nim, w miejscu, gdzie wkopany był papieski krzyż. Imię Jana Pawła II otrzymało też przejście obok południowej strony kompleksu.
Obecnie do sanktuarium główne pielgrzymki odbywają się tylko dwa razy do roku. W niedziele po: świecie Nawiedzenia NMP – 31 maja i po święcie Wniebowstąpienia – 15 sierpnia. Ale kościół i ogólnie dostępne miejsca na terenie klasztoru dostępne są codziennie w godzinach od. 8.30 do 17.00 – z wyjątkiem poniedziałkowych popołudni. W sezonie letnim organizowane jest bezpłatne zwiedzanie z przewodnikiem. Można je rezerwować także telefonicznie na numery parafii: +420 585 385 342 i +420 777 742 176 lub e-mailem na adres:Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..
Dalsze szczegóły można znaleźć na: www.tourism.olomouc.eu. Jest to czynna parafia rzymskokatolicka świadcząca również posługę duchową. Więcej o tym sanktuarium znajduje się też na: www.svatykopecek.cz.
