Osiem wieków Piotrkowa Trybunalskiego ^Wyróżniony

W nim bowiem, w 1493 roku, na zjeździe generalnym zwołanym przez króla Jana Olbrachta, ostatecznie ustalono kształt polskiego parlamentu z podziałem na izby: senacką i poselską.

Na miejscu pogańskiej osady

Na miejscu w którym powstało miasto już w ósmym wieku istniały pierwsze osady ludności słowiańskiej. Były to tereny z kilkoma rzeczkami oraz bagnami. Według starych legend na wzgórzu przy końcu Krakowskiego Przedmieścia, dzielnicy nazywanej Krakówka, był w przeszłości pogański święty gaj w którym rósł święty dąb i stały posągi bożków. Podobno w IX w. do znajdującej się tam osady przybył misjonarz Piotr zwany „Morawiakiem”, gdyż zapewne pochodził z Wielkich Moraw, na których działali Apostołowie Słowian, święci Cyryl i Metody.
I zaczął wśród jej mieszkańców krzewić, z powodzeniem, chrześcijaństwo. Za jego namową wyciąć oni mieli święty gaj oraz zbudować drewniany kościółek. Stojący na tym miejscu, znacznie późniejszy kościół p.w. Nawiedzenia NMP z dzwonnicą, tradycyjnie nazywany jest w Piotrkowie kościółkiem. Ta, podobno pierwsza, próba przeniesienia w te strony chrześcijaństwa nie udała się jednak, gdyż silniejsi okazali się poganie żyjący po północnej stronie rzeczki Strawki. Rzeczywista chrystianizacja nastąpiła znacznie później, dopiero po przyjęciu chrztu przez księcia Polan, Mieszka.

Stare legendy

Są to tylko legendy, a tych, związanych z Piotrkowem także z późniejszych wieków, jest sporo. O naszyjniku królowej św. Jadwigi, która na budowę murów miejskich ofiarowała swoje klejnoty. O uratowaniu przed ścigającymi go Czechami, wówczas jeszcze księcia Władysława Łokietka przez piotrkowskich mieszczan i ukryciu go w wieży fary. O niewieście w błękicie uważanej za Matkę Bożą, która pojawiwszy się nad farą zapobiegła splądrowaniu i zniszczeniu miasta przez Szwedów zdążających w latach Potopu pod Częstochowę. Inne opowiadają o porwanej przez wielmożę, pięknej zakonnicy, co skończyło się zapadnięciem jego dworu i powstaniem jeziora Bugaj. O pogańskim bożku Belbogu, którego świątynia stała na Łysej Górce, miejscu zlotów czarownic i wiedźm. Ale „oczyściło” z nich to miejsce wybudowanie przez wojewodę Wszebora klasztoru i kościoła bernardynów, jednego z obecnych zabytków miasta. Jest legenda o sądzie czartowskim, o dwu siostrach, które na brzegu jeziora znalazły dzwony, czy o zatopionej wsi. Znaleźć je można na jubileuszowej stronie miasta: http://www.800lat.piotrkow.pl obok wielu innych ciekawych informacji.

Piotr Dunin Włostowic

Również legenda przypisuje założenie miasta żyjącemu w I połowie XII w. możnowładcy Piotrowi Duninowi zwanemu Włostowicem, od którego imienia miało ono otrzymać nazwę. Bo jego drugi człon – Trybunalski – to już czasy znacznie późniejsze. Dat niewątpliwie historycznych dotyczących Piotrkowa zebrało się w ciągu tych ośmiu wieków wiele. Sporo związanych jest z dziejami całego kraju. W XIII w. np. władcy księstw: łęczyckiego i sieradzkiego zwoływali w nim zjazdy rycerskie i odbywali sądy. W 1262 r. Piotrków włączony został do księstwa sieradzkiego.
I to zapewne – dokumenty spłonęły w wielkim pożarze około 1400 roku – na jednym z takich zjazdów w 1291 r. Władysław Łokietek, jeszcze jako książę sieradzki, nadał mu przywilej lokacyjny i prawa miejskie. Potwierdzane następnie lub odnawiane przez następnych królów, m.in. Władysława Jagiełłę. Z ważniejszych faktów historycznych dotyczących tego miasta, a zarazem kraju, warto przypomnieć jeszcze niektóre: * W latach 1346-1347 spisano w nim statuty piotrkowskie. * Od połowy XIV w., za panowania Kazimierza Wielkiego, stawiano mury obronne, a od końca tegoż wieku odbywały się w mieście sądy szlacheckie, ziemski i grodzki.

Kolebka polskiego parlamentaryzmu

* W 1468 miał miejsce pierwszy sejm walny Królestwa Polskiego. * W latach 1469 – 1470 dwa pierwsze hołdy lenne złożone Kazimierzowi Jagiellończykowi przez Wielkich Mistrzów zakonu krzyżackiego. Najpierw przez Henryka VI Reusa von Plauen, a po jego śmierci przez następnego, Henryka VII Reffle von Richtenberga. Zaćmione później, m.in. dzięki wielkiemu obrazowi Jana Matejki, przez Hołd Pruski złożony w Krakowie w 1525 r. Zygmuntowi Staremu przez Albrechta Hohenzollerna. * W 1493 odbył się pierwszy sejm z wydzielonymi izbami: poselską i senatem, co stało się początkiem polskiego parlamentaryzmu.
* W XV-XVI w. odbywały się zjazdy generalne, prowincjonalne i sejmy walne. * Dwukrotnie, w latach 1655-1657, podczas potopu oraz w 1702 r w czasie III wojny północnej, miasto zajmowali Szwedzi. * Po II rozbiorze Polski w roku 1793 miasto znalazło się w zaborze pruskim, w ramach Prus Południowych. * W 1807 r. – w Księstwie Warszawskim, a w 1815 r. w Królestwie Polskim. * W 1846 r. z dworca piotrkowskiego odjechał pierwszy pociąg kolei warszawsko – wiedeńskiej. * W 1863 r., 5 lutego, władze carskie zorganizowały na terenie kirkutu – cmentarza żydowskiego, pierwszą publiczną egzekucję powstańców styczniowych.

Dwie wojny światowe

* W 1867 r. powstała, i istniała do I wojny światowej, obejmując m.in. Łódź, Częstochowę i Zagłębie Dąbrowskie, rosyjska gubernia piotrkowska. Ponadto: * 1905 r. – strajk szkolny. * I wojna światowa. Okupacja kolejno: niemiecka, ponownie rosyjska, następnie austriacka. Siedziba Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego oraz Komenda Legionów Polskich. 2-5 listopada 1918 rozbrojenie garnizonu austriackiego. * 1919 – włączenie miasta do woj. łódzkiego. * 1932 r. Wielki strajk okupacyjny w hucie szkła „Hortensja”.
* II Wojna Światowa. 2-4 września 1939 – bombardowanie miasta oraz zniszczenie około 200 budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej. * Na przełomie września i października utworzenie przez Niemców pierwszego getta żydowskiego w okupowanej Europie, w którym zgromadzono ponad 25 tys. ludzi – przed wojną mieszkało w Piotrkowie około 11 tys. Żydów. * 28 października 1939 r. – włączenie miasta do Generalnego Gubernatorstwa. * 1942 – likwidacja getta – wywózka ok. 20 tys. ludzi do obozu zagłady w Treblince. * 1944 – likwidacja „małego getta” w którym żyło ok. 3,5 tys. ludzi. * Silny ruch oporu w mieście i okolicach. Głównie ZWZ-AK, ale także BCh i AL.

Zabytki od XIV wieku

* Okres powojenny. 1975 – 1999 stolica województwa piotrkowskiego. Znaczny rozwój przemysłu i innych dziedzin gospodarki, a także szkolnictwa, również wyższego. Obecnie w mieście działa filia Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wyższa Szkoła Handlowa i wydziały zaoczne trzech uczelni łódzkich. * Piotrków Trybunalski był scenerią do nakręcenia 24 filmów fabularnych. * Obchody 800-lecia. W programie jest wiele imprez. Centralne, połączone z tysiącleciem przyjaźni polsko-węgierskiej, z zapowiedzianą obecnością prezydentów obu krajów, odbędą się w dniach 21-26 marca 2017. Ponadto: 750-lecie diaspory ormiańskiej w Polsce, Dni Miasta, Biesiada Trybunalska itp.
W Piotrkowie zachowało się sporo zabytków, najstarsze z XIV-XV wieku. Najważniejsze, sakralne, nie ucierpiały bowiem ani podczas pierwszej, ani drugiej wojny światowej. Zaś wielki pożar miasta we wrześniu 1786 roku, który zniszczył barokową zabudowę Starego Miasta, nie spowodował w kościołach i klasztorach strat nie do odrobienia.
A w nim przez kilka wieków koncentrowało się życie na niewielkiej przestrzeni. Było ono otoczone 4,5-metrowej wysokości i 2 m grubości ceglano-kamiennymi murami, zachowanymi tylko we fragmentach.

Zamek, kościoły i dawne kolegia

Wznoszonymi już w czasach Kazimierza Wielkiego, a następnie umacnianymi i rozbudowywanymi po pożarze około 1400 roku. Rozebrano zaś je, gdyż utraciły znaczenie i były w fatalnym stanie, przed 1827 rokiem. Ich los podzielił w 40 lat później, zburzony na polecenie władz rosyjskich, ratusz stojący w centrum Starego Miasta. To w nim odbywaly się posiedzenia Trybunału Koronnego. Pośrodku rynku, obecnie Rynku Trybunalskiego, z którego trzech rogów odchodziło i odchodzi 6 ulic, a czwartym, północno – wschodnim, styka się on z placem hetmana Stefana Czarnieckiego. W jego pobliżu, nieco dalej na wschód, stoi skromny Zamek Królewski.
Dwupiętrowy, ceglany, wzniesiony na planie kwadratu w latach 1512-1519 przez Benedykta z Sandomierza, na polecenie Zygmunta I Starego, obecnie muzeum. Najstarszym, gotyckim z XIII-XIV w. kościołem, jest fara św. Jakuba. W obrębie dawnych murów obronnych znajduje się też pojezuicki, XVIII w. zespół klasztorny z kościołem św. Franciszka Ksawerego, z gmachami dawnych kolegiów: starego i nowego. To w tym potężnym gmachu, w którym od czasów przedwojennych mieści się I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego, uczyli się m.in. reformator polskiej oświaty, Stanisław Konarski i współtwórca Konstytucji 3 Maja Stanisław Małachowski.

Dominikanie, pijarzy, panny dominikanki

Starszy od niego, bo z XIV – XVII w., jest podominikański kościół św. św. Jacka i Doroty, z klasztorem. Stoi on vis-à-vis gmachu dawnego (do roku 2004) więzienia. Wcześniej były to budynki klasztoru pijarów z XVII-XVIII w. Pozostawiony przez nich kościół, wzniesiony w latach 1689-1718, przejęli ewangelicy. Przy zachodnim murze miejskim, oparty o niego, znajduje się b. klasztor dominikanek, z kościołem p.w. NP. Marii Śnieżnej, popularnie nazywany „U Panien”, z 1627 r.
Staromiejska zabudowa barokowa uległa zniszczeniu podczas wspomnianego już, wielkiego pożaru w 1786 roku. Wzniesiono po nim nowe domy i gmachy, zachowując jednak średniowieczny układ urbanistyczny. W Rynku, przy ulicach: Farnej, Grodzkiej, Pijarskiej, Konarskiego, Łaziennej, Mokrej, Szewskiej, Sieradzkiej, Rycerskiej, Jerozolimskiej i pl. Czarnieckiego zachowały się dziesiątki starych domów z XVI, głównie jednak XVII, XVIII i XIX w. W tym ostatnim stuleciu, zwłaszcza w jego II połowie, miasto intensywnie rozbudowywało się.

Między starym miastem i dworcem kolejowym

Jego nowa część powstała wówczas przede wszystkim na zachód od Starego Miasta, między nim i odległą o kilkaset metrów stacją kolejową, wzdłuż ul. Słowackiego i równoległej do niego, obecnej ul. Wojska Polskiego i łączących je przecznic. A także na południe, gdzie powstała ul. 3 Maja. Nowym centrum Piotrkowa stał się plac Kościuszki. Przy którym, na rogu ul. Słowackiego, na wspomnianej już, według jednej z legend Łysej Górce, wznosi się klasztor bernardynów z XVII – XIX w. z kościołem Matki Boskiej Anielskiej.
Na niewielkim skwerze przy skrzyżowaniu tej ulicy – popularnego deptaka – z ul. Sienkiewicza, stoi cerkiew prawosławna zbudowana w XVIII w. głównie dla carskich urzędników i ich rodzin. Między tymi świątyniami dwu wyznań, po północnej stronie ul. Słowackiego, wzniesiono w latach 1905 – 1909 reprezentacyjny gmach, najpierw gubernialnego, Sądu Okręgowego. Po II wojnie światowej miasto rozbudowywało się dalej, zwłaszcza po zachodniej stronie torów kolejowych oraz na wschód od Starego Miasta, wzdłuż ulicy przechodzącej w szosę do Sulejowa i Kielc oraz ulic do niej równoległych i poprzecznych.

Warto poznawać to miasto

Do piotrkowskich zabytków należy też dawny pałac Rudowskich – obecnie szkoła muzyczna i 50-metrowej wysokości wieża ciśnień (wodna) z lat 1925 – 1927 w parku przed dworcem kolejowym. Ponadto sam dworzec, przebudowany i zmodernizowany w latach 2010-2012, hala targowa oraz budynek dawnej Piotrkowskiej Manufaktury przy ul. Sulejowskiej. A także XV-wieczny, przebudowany w 1604 r. na renesansowy, pałac Jaxa Bykowskich w podmiejskich Bykach, od których ród ten przyjął nazwisko, włączonych po II wojnie światowej do Piotrkowa.
Z żydowskich zabytków zachowały się dwie synagogi, obecnie służące celom bibliotecznym oraz wspomniany kirkut. A także trzy cmentarze katolickie: Stary, Nowy i Wojenny, oraz prawosławny. A także jeszcze kilka mniej znaczących obiektów. Jest to więc miasto, które odegrało ważną rolę w naszych dziejach, bogate w zabytki i miejsca godne większej uwagi, jak również promocji i poznawania przez turystów krajowych i zagranicznych. Jubileusz 800-lecia Piotrkowa Trybunalskiego jest po temu znakomitą okazją.