Nowy Sącz: Bazylika Św. Małgorzaty ^Wyróżniony

Ten pierwszy w chwili lokacji nowego miasta znalazł się poza jego ówczesnymi granicami. Tym samym wzrosła rola drugiego, stojącego w nim, a z czasem, gdy je wybudowano, również wewnątrz murów obronnych. Przy czym obok ówczesnego ratusza, co też nie było bez znaczenia. Stał się więc głównym kościołem miejskim. Dodam, że w roku 1303 miasto przeszło z rak biskupów krakowskich na własność królewską. Zaś w roku 1325 w dokumentach dekanatu sądeckiego wymieniono parafię Nowy Sącz. A na pieczęci dokumentu z roku 1343 widnieje postać św. Małgorzaty.

Fara, kolegiata, bazylika…

I to siedzącej na tronie, z krzyżem z proporcem w prawej, zaś modelem kościoła w lewej ręce. Co prawda wizerunek tej świętej znany jest również z pieczęci na dokumentach datowanych latami 1306 i 1317, to jednak ten model jedno wieżowej świątyni z ptakiem na dachu wskazuje, zdaniem źródeł, jakie znalazłem, że kościół św. Małgorzaty był już wówczas parafialnym. Obecna bazylika mniejsza, do rangi której świątynię podniósł w 1992 r. papież Jan Paweł II, a znacznie wcześniej, w 1448 r. do godności kolegiaty, kardynał i arcybiskup krakowski Zbigniew Oleśnicki, nie stanowi jednak bezpośredniej kontynuacji tamtejszego kościoła z XI wieku.

• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
•  

Wiadomo bowiem, że już wkrótce po lokacji miasta, na miejscu zapewne drewnianego, rozpoczęto budowę nowego, gotyckiego. I w XIV w. kościół św. Małgorzaty stał się główną świątynią miasta. Przy czym miał on dosyć rzadko spotykane, dwunawowe wnętrze. Z trzema kamiennymi kolumnami podtrzymującymi ostrołukowy strop, stojącymi na głównej osi kościoła. Gotyckie sklepienie było również w prezbiterium. Znalazłem informację, że w XV w. był on jednym z czterech największych dwunawowych w ówczesnej Rzeczypospolitej. Nowosądecką kolegiatę otaczało wówczas dziewięć kaplic.

Liczne przebudowy

A w opisie wizyty w niej biskupa w 1608 r. znajduje się 7 gotyckich ołtarzy, w tym główny w formie tryptyku. Podczas przebudowy świątyni, w 1460 r. rozpoczęto wznoszenie wyższej wieży północnej, która aż do końca XVIII w pełniła również rolę miejskiej strażniczej. Zaś w 1507 r. wieży niższej, południowej, zarazem dzwonnicy. Wybiegając w przyszłość wspomnę, że tutejsze kościelne dzwony po raz pierwszy skonfiskowali na cele wojenne w 1916 r. Austriacy, zaś ponownie w 1941 r. Niemcy. W rezultacie przebudów świątynia uległa sporym zmianom, zwłaszcza wnętrz w stylu baroku.

Szczególne znaczenie miało usunięcie wspomnianych środkowych kolumn. Z równoczesnym zastąpieniem pierwotnego sklepienia płaskim drewnianym, a podczas gruntownej przebudowy w latach 70-tych XX w. żelbetowym. Odnowę i częściową rekonstrukcję dawnego wyglądu kościoła rozpoczęto w latach międzywojennych. Przebudowy wież z przywróceniem im pierwotnego wyglądu dokonano natomiast w latach 1955-1959. A w 10 lat później przeprowadzono blisko pięcioletnią rewaloryzację wnętrz. Ceglano – kamienny gmach ma elementy gotyckie i barokowe. W tym drugim stylu jest fasada z dwiema wieżami.

„Cudowny” obraz Przemienienia Pańskiego…

Wewnątrz nawa główna poprzedzona jest kruchtą łączącą obie wieże. Przy czym w przyziemiu północnej zachowały się drzwi, na których w 1617 r. podpisało się czterech hejnalistów miejskich, a ich, obecnie słabo czytelne podpisy, skopiował na rysunku Stanisław Wyspiański. W centrum ołtarza głównego z I polowy XVII w. znajduje się „cudowny” obraz Przemienienia Pańskiego.

W tym kościele jest on od roku 1785. Owiany legendami, m.in. – pisałem już o jednej z nich niedawno w relacji z Nowego Sącza i o początkach miasta, rzekomo dzieło św. Łukasza Ewangelisty. Faktem natomiast jest, iż ten wizerunek namalowany został temperą na trzech deskach lipowych w stylu Vera Icon oraz datowany na XVI w.

• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
• Nowy Sącz - kościół Nowy Sącz - kościół
•  

Oznacza to, że przedstawia oblicze Jezusa, które jakoby odbiło się na chuście św. Weroniki, gdy ocierała je w drodze na Golgotę. W ołtarzu tym są również posągi Marii z dzieciątkiem, biskupów św. Wojciecha i św. Stanisława oraz apostołów św. Piotra i św. Pawła. Ponadto wieńcząca całość postać MB Bolesnej. Zabytkowe są również ołtarze boczne. M. in. po stronie lewej, uważany za najcenniejszy, rokokowy Trójcy Przenajświętszej. Po prawej zaś XIX–wieczny Matki Bożej, ale w centrum z gotycką, z XIV w. figurą Madonny z Dzieciątkiem. Ponadto ołtarz neo rokokowy, też z XIX w., Serca Pana Jezusa, z obrazem miejscowego malarza Bernarda Wójcika.

… I zabytkowe detale

Są też kaplice oraz kilka innych cennych obiektów. W prezbiterium z 7 zewnętrznymi skarpami, wewnątrz odkryto w roku 1970 na jego południowej ścianie gotyckie polichromie z 1360 roku przedstawiające sceny męczeństwa i ukrzyżowania. M.in. św. Doroty, Jakuba, Bartłomieja i Ukrzyżowania Jezusa. Zaś na lewym filarze pod chórem fragmenty Opłakiwania i Ostatniej Wieczerzy. Znajduje się w nim również polichromowana rzeźba Madonny z Dzieciątkiem oraz rzeźbione w drewnie i nie dekorowane figurki 12 apostołów, rzekomo przywiezione przez rycerzy wracających spod Grunwaldu.

Ponadto w świątyni są 3 portale gotyckie z XV w., a w nawie głównej odlana w brązie w 1557 roku chrzcielnica. Na chórze znajdują się oryginalne w kształcie, 34-głosowe organy z, jak czytam na informacji wewnątrz kościoła,”… systemem wiatrownic klapowo – zasuwowych. Ze sterownikiem elektromagnetycznym oraz piszczałkami cynowo – miedzianymi”. Organy te wykonał w 1979 r. Włodzimierz Truszczyński z Warszawy, podobnie jak 16-głosowe organy w prezbiterium. Moją uwagę wewnątrz świątyni przyciąga również współczesny witraż „Królewskie miasto Nowy Sącz”. Zaś w jej kamiennej ścianie zewnętrznej kamienna, wyglądająca na starą, ale na jej temat nie znalazłem żadnej informacji, płaskorzeźba ze sceną Ukrzyżowania.

Zdjęcia autora