Wieliczka: w kopalni soli. Skarb z listy UNESCO ^Wyróżniony

Napisane przez Cezary Rudziński

wielkość czcionki Zmniejsz czcionkę Powiększ czcionkę
Wydrukuj
E-mail

Oceń ten artykuł

(1 głos)

Płaskorzeźba w soli. Ucieczka do Egiptu Fot. Ceazry Rudziński

Kilka dni temu opublikowaliśmy pierwszą część relacji z dziennikarskiego pobytu w sławnej kopalni soli w Wieliczce. Zamieszczamy jej dokończenie.

Najwspanialsza kaplica – św. Kingi

Jest to cenny zabytek z pracowni małopolskiego mistrza epoki baroku. Wnętrze tej kaplicy oświetla XIX-wieczny żyrandol wykonany z drewna i kryształów soli. Najwspanialszym miejscem w całej kopalni jest wielka Kaplica Świętej Kingi, na głębokości od 91,5 do 101, metra. Powstała w roku 1896 po eksploatacji olbrzymiej bryły zielonej soli. Ma długość 54, szerokość 15-18 i wysokości 10-12 m. Zdobili ją, przez blisko 70 lat do roku 1963, chociaż są w niej również dzieła późniejsze, górnicy – rzeźbiarze. Najbardziej znani to Józef i Tomasz Markowscy oraz Antoni Wyrodek.

Trzyczęściowy ołtarz główny wykonał w latach 1895 – 1920 Józef Markowski. Po zmianach wcześniejszej dekoracji, centrum zajmuje posąg św. Kingi na tle ściany udekorowanej kryształami halitu. W bocznych wnękach są figury św. Józefa i św. Klemensa – patrona górników i parafii wielickiej. Również on wyrzeźbił ambonę przypominającą wzgórze wawelskie z legendarnym smokiem i murami. Kompozycji jest mnóstwo, trzeba sporo czasu, aby obejrzeć je nieco dokładniej, bo warto. Także płaskorzeźby na ścianach bocznych z licznymi scenami biblijnymi.

Podziemna droga krzyżowa

W 1999 r. górnik – rzeźbiarz Stanisław Anioł z pomocnikami, wykuli w soli, na podstawie projektu arch. rzeźbiarza Czesława Dźwigaja, posąg Jana Pawła II, w podziękowaniu za kanonizację patronki salin bł. Kingi. Kaplicę oświetlają ogromne żyrandole wykonane z kryształów soli. Szczegółowy opis dekoracji kaplicy, wraz z rysunkami, znajduje się przewodniku po kopalni, autorstwa Agnieszki Wolańskiej, ze zdjęciami Janusza Podleskiego, wydanego w kilku językach. Znajduje się w nim również schemat kopalni, który publikuję.

View the embedded image gallery online at:
http://kurier365.pl/globtroter/30721-wieliczka-w-kopalni-soli-skarb-z-listy-unesco.html#sigProId65e5763c00

Bardzo ciekawa jest również, kolejna na trasie, Komora Erazma Barącza, eksploatowana w latach 1846-1866, jedna z trzech, w których znajdują się słone jeziorka. Przewodnik zwraca uwagę m.in. na filar zielonej soli, który zabezpieczał wyrobisko po zakończeniu jego eksploatacji. W komorze tej jest też droga krzyżowa nazywana Golgotą Wielickich Górników, wyrzeźbiona przez tutejszych górników – rzeźbiarzy Pawła Janowskiego, Piotra Starowicza i Jacka Talapkę w hołdzie dla papieża Jana Pawła II. Ściany komory otacza drewniana pochylnia i schody.

Na pierwszej liście UNESCO

Unikatowy charakter ma Komora Michałowice, dawne niemal pionowe wyrobisko eksploatowane przez kilkadziesiąt lat, od końca XVII w do połowy XVIII w. Ma ona 35 m. wysokości oraz szczególne umocnienia i zabezpieczenia stropu oraz ścian. Od roku 1963 stoi w niej pomnik Górnika wykuty w soli przez Mieczysława Kluzka. Z pozostałych komór, które zwiedzamy, trudno pominąć im. Józefa Piłsudskiego na głębokości od 120 do 130,9 m. z pomnikiem Marszałka wykutym w 1997 r. przez Stanisława Anioła. Naczelnik Państwa zwiedzał kopalnię wielicką w 1919 roku.

Ważna jest także Komora Stanisława Staszica z jego popiersiem oraz rzeźbą Stanisława Anioła przypominającą, w 30-lecie tego wydarzenia, wpisanie Kopalni Soli „Wieliczka” w 1978 r. na pierwszą listę 12 obiektów tworzonej wówczas Listy Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Obok niej znalazło się na niej również Stare Miasto w Krakowie, a z zabytków europejskich tylko jeszcze katedra w Akwizgranie (Aachen) w Niemczech, w której pochowano cesarza Karola Wielkiego. Na trasie, w tzw. Poprzeczni Poniatowski, znajduje się posąg Skarbnika – dobrego ducha i strażnika kopalni podczas spotkania z wielickimi górnikami, które zawsze oznaczało, że coś im grozi.

Restauracja 123 metry pod ziemią

Wyrzeźbili je w 1968 r. górnicy – rzeźbiarze Mieczysław Kluzek i Piotr Cholewa. Zwiedzanie i pobyt w kopalni kończymy w jej podziemnej restauracji, w komorze Witolda Budryka. Powstała ona po wyeksploatowaniu tutejszego złoża soli spiżowej. Zamówione potrawy nie tylko podaje się, ale również przygotowuje i gotuje na głębokości 123 m. Po obiedzie jeszcze tylko krótkie przejście korytarzem do wind, odczekanie w kolejce – jest dwupoziomowa, do każdej z kabin zabiera po 5 osób, i powrót na powierzchnię. Tyle, w skrócie, relacji z mojego kolejnego pobytu w najsławniejszej polskiej kopalni.

Ale naszym złożom soli oraz mnóstwu faktów dotyczących ich historii oraz licznym ciekawostkom, wzbogacającym wiedzę na ten temat, warto poświęcić jeszcze trochę miejsca.

View the embedded image gallery online at:
http://kurier365.pl/globtroter/30721-wieliczka-w-kopalni-soli-skarb-z-listy-unesco.html#sigProId73258dae0f

Od p. Iwony Zbeli z działu marketingu i komunikacji kopalni otrzymaliśmy sporo materiałów prasowych, z mnóstwem szalenie ciekawych faktów oraz porównań. W zatytułowanym „Od neolitu do czasów współczesnych”, czytam m.in. „Produkcja soli na terenie Wieliczki ma długą tradycję, której początki sięgają czasów neolitu. W małych naczyniach, na skromnych paleniskach sól była odparowywana już 6000 lat temu.

Przed powstaniem piramidy Cheopsa i Wojną Trojańską

Czyli jeszcze przed powstaniem piramidy Cheopsa, wiszących ogrodów Semiramidy, kodeksu Hammurabiego i zanim Grecy oblegli Troję, a Homer ułożył swój słynny epos. W drugiej połowie XIII wieku, pod odkryciu złoża soli kamiennej, rozpoczęto wydobycie cennego surowca. W tym czasie, gdy Marco Polo podróżował do Chin, górnicy drążyli pierwszy szyb na terenie Wieliczki. Handel solą był w średniowieczu źródłem ogromnych zysków i prowadzony był na skalę międzynarodową. Dlaczego sól była taka ważna? Nie było innego, równie dobrego sposobu konserwowania żywności – bez soli nie można było długo przechowywać: ryb, mięsa i nabiału”.

Rzeczywiście była ona wówczas niemal na wagę złota i nazywana „białym zlotem”. W czasach Kazimierza Wielkiego dochody z soli stanowiły jedną trzecią wpływów skarbu państwa! To dzięki niej „zastał on Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”. Rozbudowano i upiększono Wawel, możliwe było ufundowanie m.in. Akademii Krakowskiej – obecnego Uniwersytetu Jagiellońskiego i wielu innych obiektów. Kopalnia sławna była już w epoce renesansu. W jej dziejach zapisano wiele sławnych kart i odwiedzin znaczących gości. Odkryto m.in. lecznicze właściwości soli. Już w 1644 r. powstała łaźnia żupna – ośrodek leczenia górników.

Jedyne podziemne uzdrowisko

Dodam, że kontynuowane jest ono także obecnie w, jedynym w Polsce podziemnym, Uzdrowisku Kopalnia Soli „Wieliczka”. W solnych komorach na głębokości 135 m pod ziemią, w których kompleksowo leczy się astmę, alergie, schorzenia układu oddechowego dzieci i dorosłych. Na przestrzeni wieków zmieniały się i modernizowały sposoby wydobycia soli. Wykorzystywano ówczesne wynalazki. O niektórych wspomniałem relacjonując zwiedzanie kopalni. M.in. kieraty z końskim „napędem”. Ale stosowano też proch strzelniczy, maszynę parową, pod ziemią zbudowano linię kolejową, kopalnia miała własną elektrownię, nowoczesną warzelnię itp.

Wymienienie wszystkich faktów i ciekawostek związanych z kopalnią znacznie przekroczyłoby objętość tej relacji. Muszę ograniczyć się do ich niewielkiego wyboru. * Miliony lat temu obecne tereny Polski stanowiły dno morza. Osiadająca sól utworzyła 13,6 mln lat temu osady solne późniejszego złoża wielickiego, które „podniesione zostało” w trakcie ruchów górotwórczych i powstawania m.in. Tatr. * Przez blisko 9 wieków wyeksploatowano ok. 7,5 mln m³ solnego złoża. Wydobyta sól wystarczyłaby do zbudowania 3 piramid Cheopsa w egipskiej Gizie.

9 poziomów, 26 szybów, 2391 komór

* Wielickie złoże zajmuje powierzchnię 7 km², czyli tyle, ile Kraków na początku XX w. * Kopalnia ma 9 poziomów i sięga głębokości 327 m. Czyli pod ziemią można by ukryć całą Wieżę Eiffla. * Obecnie w wybranych miejscach na głębokości 100 m działa Internet, wifi i telefonia komórkowa. * Wieliccy górnicy wydrążyli 26 szybów, 245 km chodników wybierając sól z aż 2391 komór. * W 1724 r. zakończono produkcję soli warzonej. * W 1871 r. wydobywanie wielkich „kęsów” soli kamiennej, tzw. bałwanów solnych. Miały one po kilkaset kg wagi każdy.

View the embedded image gallery online at:
http://kurier365.pl/globtroter/30721-wieliczka-w-kopalni-soli-skarb-z-listy-unesco.html#sigProId5477fca49a

* W 1964 r. dobiegło końca wydobywanie w Wieliczce soli kamiennej na skalę przemysłową i uruchomiono na V poziomie podziemne Sanatorium Alergologiczne „Kinga”. * W 1994 r. prezydent Lech Wałęsa nadał kopalni status Pomnika Historii. * W 2000 r. Groty Kryształowe otrzymały status podziemnego rezerwatu przyrody nieożywionej. * Dla dzieci, już od 5 lat, jest „Solilandia” – podziemna kraina baśniowych opowieści i gier budzących zmysły oraz stymulujących wyobraźnię. Dojazd do Kopalni Soli w Wieliczce tutaj...

Najcenniejsze zostaną, pozostałe trzeba zlikwidować

* Osobny, wielki temat, to rzeźbienie w soli. W relacji z trasy turystycznej wymieniłem sporo pięknych rzeźb i płaskorzeźb, głównie o tematyce sakralnej, w podziemnych kaplicach i komorach. To przede wszystkim dzieła uzdolnionych górników, tworzone w ciągu paru stuleci. * Przekształcenie kopalni w skarb narodowy i sławny na świecie obiekt turystyczny, wymaga mnóstwa działań na rzecz jego zachowania oraz bezpieczeństwa zwiedzających. Trudno to sobie wyobrazić, ale w sumie wydrążono 7,5 mln m³ pustek, z których część trzeba wypełnić piaskiem. Prace zabezpieczające realizowane są wg. specjalnego programu, na który przeznaczono 77,6 mln zł.

* Wyrobiska podlegają ciągłemu naciskowi w trakcie ruchów górotwórczych. Najcenniejsze pod względem historycznym, kulturowym i przyrodniczym zostaną zachowane, a pozostałe, często zagrażające stabilności górotworu, trzeba zlikwidować. Do zachowania przeznaczono 218 wyrobisk komorowych oraz 190 zespołów chodnikowych i komorowych na poziomach od I do V. Do likwidacji natomiast cały poziom IX oraz poziomy V – VIII. Sukcesywnie wypełniane są one piaskiem w ramach tzw. podsadzki hydraulicznej. Zużywanych na ten cel jest po ok. 110 tys. m³ piasku rocznie.

Pod ziemią: lot balonem, skok na bungee, windsurfing

Równocześnie komory i wyrobiska zabytkowe zabezpieczane są różnego rodzaju obudowami oraz uszczelnieniami przed zagrożeniem wodnym. Na zakończenie informacji o kopalni jeszcze trzy ciekawostki. * W największej komorze, Stanisława Staszica o wysokości 36 m odbył się… pierwszy na świecie, wpisany do Księgi Rekordów Guinnesa, podziemny lot balonowy. Pilot balonowy Marek Rękas podniósł się balonem o średnicy 14 i wysokości 18 metrów o 213 cm i utrzymał w górze 4 minuty. * W tej samej komorze wykonano skok na bungee spod jej kopuły na wysokości 36 m. * Na podziemnym, słonym jeziorze o głębokości 9 m i tafli 104 m, mistrz świata i olimpijski Mateusz Kusznierewicz uprawiał windsurfing na desce regatowej.

Autor uczestniczył w wyjeździe prasowym Stowarzyszenia Dziennikarzy – Podróżników na zaproszenie hotelu „Lenart” w Wieliczce.