Ramię północne tego wodnego krzyża stanowi jezioro Jelenie, zachodnie - jezioro Radolne, a wschodnie - jezioro Gołuń. A tylko jego największa, południowa cześć, to jezioro Wdzydze. Jest na nim 10 wysp, z których 8 znajduje się na obszarze projektowanego rezerwatu przyrody. Na razie stanowi on tylko fragment Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Brzegi jezior mają tu bardzo urozmaiconą rzeźbę i częściowo porośnięte są lasami wznoszącymi się na wysokość nawet do 10 metrów ponad lustro wody.
Gatunki ściśle chronione
Jeziora te stanowią zaś ostoję dwu gatunków wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt jako zagrożonych wyginięciem i znajdujących się pod ścisłą ochroną. Jest to tracz długodzioby – szlachar oraz troć jeziorowa zwana wdzydzką, będąca reliktem ostatniego zlodowacenia. Bytują tu również inne gatunki chronionych prawnie ptaków, m.in. cyranka, puchacz, tracz nurogęś i brodziec piskliwy.
Nad jeziorem Wdzydze znajduje się przystań jachtowa – meta spływu kajakowego na trasie Loryniec – Wdzydze Kiszewskie zorganizowanego przez Pomorską Regionalną Organizację Turystyczną w Gdańsku w ramach dziennikarskiej podróży studyjnej po Kaszubach, w której uczestniczę wraz innymi kolegami – członkami SDP „Globtroter". Jest tu też, ciesząca się sporym powodzeniem, stanica kajakowa PTTK i popularne, zwłaszcza w sezonie letnim, miejsce wypoczynku. Oprócz tego znajduje się tu punkt widokowy. Wspinam się na kilkunastopiętrową masywną wieżę widokową stojącą na wzgórzu o wysokości 134 metrów n.p.m. Roztaczają się z niej piękne widoki na ten niezwykły zespół jezior i wpadających do nich rzeczek i strumieni. A także na Wdzydzki Park Krajobrazowy. Po jeziorze pływają zaś, chyba zaprzyjaźnione z ludźmi białe łabędzie i rzadkie gatunki ptaków.
Najstarszy polski skansen
We Wdzydzach Kiszewskich, wsi liczącej niespełna 200 stałych mieszkańców i położonej nad jeziorem Gołuń znajduje się także inna atrakcja turystyczna, którą poznajemy: Kaszubski Park Etnograficzny. Jest to najstarszy skansen na ziemiach polskich, a zarazem największy w północnej części kraju. Założyli go w 1906 roku miejscowy nauczyciel Izydor i jego żona Teodora Gulgowscy. Zafascynowani kulturą kaszubską gromadzili przedmioty sztuki ludowej, stare sprzęty gospodarcze itp. Od lat jest to muzeum ich imienia. Tworząc je, zaczęli od kupienia od miejscowego gospodarza XVIII-wiecznej chaty tzw. gburskiej. Umieścili w niej zbiory kaszubskich haftów, obrazów malowanych na szkle i ceramiki.
W 1929 roku Teodora, która owdowiała cztery lata wcześniej, sprzedała chatę, wraz ze zbiorami, państwu polskiemu. Niestety, w trzy lata później chata ta padła pastwą pożaru. Dawna właścicielka odbudowała ją więc w 1936 roku na własny koszt. Budynek, który dzisiaj oglądamy, stanowi dokładną kopię poprzedniego. Teodora kontynuowała też zbieranie kaszubskich eksponatów etnograficznych. Po II wojnie światowej, w 1948 r., przekazała ona budynek i zbiory na rzecz Skarbu Państwa. Stały się one oddziałem Muzeum Pomorskiego w Gdańsku.
Dopiero w sześć lat później rozpoczęto powiększanie kolekcji, dokupując chałupę rybacką. W końcu lat 60-tych z inicjatywy społecznej powiększono obszar skansenu do 16 hektarów, stopniowo przenosząc do niego kolejne budynki - przede wszystkim 40 obiektów z Kaszub Południowych i Zachodnich oraz Kociewia. W latach 80-tych skansen miał już aktualną powierzchnię 22 hektarów. Obecną nazwę i status samodzielnego muzeum otrzymał w roku 2000.
Budownictwo i kolekcje etnograficzne
W skansenie znajduje się 59 budynków mieszkalnych i gospodarczych, dwa wiatraki, dwa kościoły, dworki i zagrody szlacheckie, wiejska szkoła, karczma, warsztat kołodzieja, tartak oraz kuźnia. Jest to prezentacja budownictwa niemal całych Kaszub. Muzeum posiada również kolekcje etnograficzne związane z życiem mieszkańców wsi kaszubskiej i kociewskiej od XVII do XX wieku. W dworkach oraz kilku kompletnych zagrodach chłopskich wyposażenie wygląda tak, jak gdyby mieszkańcy dopiero przed chwilą z nich wyszli. Autentyzmu dodają m.in. oryginalne wędliny, chleb i inne produkty eksponowane w spiżarniach. Wyposażenia wnętrz zmieniane są z okazji najważniejszych świąt: Bożego Narodzenia, Wielkanocy, Zielonych Świątek czy Bożego Ciała.
{gallery}9181{/gallery}
Wiele obiektów „ożywa" podczas organizowanych w nich imprez, prezentacji, odpustów itp. W niektórych są stałe wystawy. W innych organizowane są pokazy – jak np. tradycyjnego kaszubskiego mielenia tabaki w Chałupie Gburskiej z Wdzydz Kiszewskich. W Chałupie Gburskiej z Chrztowa z 1852 r. znajdziemy wystawę poświęconą Teodorze i Izydorowi Gulgowskim. W XVIII-wiecznej Chałupie Gburskiej z Piechowic można zobaczyć eksponaty z wystaw „Wdzydzkie rękodzieło artystyczne" i „Haft, malarstwo na szkle, kwiaty z papieru". XVII-wieczna zagroda szlachecka z Luzina jest miejscem trzech wystaw: „Historia dworu i folwarku w Luzinie", „Czystość i porządek domowy w końcu XIX i na początku XX wieku" i „Polacy, Niemcy i Kaszubi. Życie codzienne, obyczaje i kultura ludowa w Prusach Zachodnich około 1900 r.". W Zagrodzie ze Szczodrowa z XIX w. można obejrzeć magiel skrzyniowy oraz wystawę „Wiedza i praktyka weterynarza ludowego. Życie robotników rolnych na Kociewiu w 20-leciu międzywojennym".
W niedzielę na mszę do skansenu
Jeden z kościołów, z Bożegopola Wielkiego – wcześniej zbór protestancki ufundowany z latach 1637-1658, z dzwonnicą z 1743 r. – jest tylko eksponatem. Natomiast w drugim, p.w. św. Barbary, przeniesionym tu ze wsi Swornegacie, co niedzielę odbywają się msze. Bardzo interesująca okazała się również Szkoła ze wsi Więckowy z lat 50-tych XIX w. W dwu głównych pomieszczeniach tego niewielkiego drewnianego budynku eksponowane są dwie wystawy: „Izba szkolna z okresu międzywojennego" i „Mieszkanie wiejskiego nauczyciela w okresie międzywojennym". Stanowią one ogromny kontrast.
W jednej izbie wyposażonej w szkolne ławki z wpuszczonymi kałamarzami i gęsimi piórami do pisana oraz pomocami naukowymi na ścianach nauczyciel uczył dzieci równocześnie na poziomach dwu klas. Gdy jedna część miała zajęcia głośne, druga pracę cichą. Efekty takiego nauczania nie mogły więc być wysokie. W klasie tej odbywają się obecnie dla turystów prezentacje nauki języka kaszubskiego. Natomiast wyposażenie mieszkania wiejskiego nauczyciela zaskakuje relatywną zamożnością - solidnymi, nie ustępującymi mieszczańskim, meblami, dobrym dywanem, kilimem, wartościowym zegarem ściennym, mieszkowym aparatem fotograficznym na statywie i ładną, porcelanową zastawą na stole.
Bardzo interesujące okazały się również inne budynki w tym skansenie, które zwiedziliśmy lub tylko zobaczyliśmy z zewnątrz. W dużym budynku przy wejściu, który mieści również karczmę „Pod wdzydzką trocią" uwagę zwracały XIX–wieczne ręczne sikawki strażackie na wozach konnych. W muzeum organizowane są lekcje kaszubskiego haftu i wyplatania koszyków. Dodam, że we Wdzydzach odbywają się też ciekawe imprezy przyciągające licznych gości - w lipcu Jarmark Wdzydzki, a we wrześniu Święto Kartofla i plenerowa impreza „Z motyką na bulwy".
{jumi [*6]}
