Mimo wszystko nie jeździmy do Gruzji, Armenii czy Azerbejdżanu tak często, jakby na to zasługiwał ten przepiękny region świata z jego bogactwem kulturalnym, pamiątkami przeszłości, krajobrazami i przyrodą. Zamieszkują go gościnni, na ogół sympatyczni i życzliwi ludzie. Kulturowo i mentalnie teren to ciążący ku Europie, chociaż geograficznie oddziela go od niej Kaukaz.
Być może zainteresowanie podróżami w tamte strony zwiększy wydany właśnie, już w czwartej edycji, przewodnik Bezdroży. Jest on bardzo dobry, chociaż ciągle nie bez mniejszych lub większych przeoczeń i wad. Zdecydowanie jednak lepszy od poprzedniego, chociaż i III wydanie w roku 2009 też było dobre, nie tylko ze względu na zwiększoną o ponad sto stron objętość, aktualizację czy poszerzenie kręgu autorów. Rozszerzenie objętości nowej edycji tego przewodnika dotyczy w podobnej skali wszystkich trzech zakaukaskich krajów.
Są to w gruncie rzeczy trzy przewodniki w jednym tomie. Można jednak odnieść wrażenie, że Azerbejdżan ciągle chyba traktowany jest trochę po macoszemu. Rozszerzono i zaktualizowano informacje o poszczególnych regionach, miejscowościach i wielu obiektach. Skrócono natomiast historię Gruzji usuwając - może słusznie - część poświęconą ruchom narodowo–wyzwoleńczym przełomu XIX i XX wieku i znacznie ograniczając informacje o czasach zaboru rosyjskiego, I wojny światowej, trudnej drogi do niepodległości i okresie sowieckim.
Za wadę uważam zakończenie historii Gruzji na roku 2004 i jedynie w paru słowach wspomnienie w wojnie rosyjsko–gruzińskiej w 2008 r. i ogromnych stratach, jakie ona spowodowała. W jej rezultacie oderwano od kraju Abchazję oraz Południową Osetię. Kilka króciutkich informacji na ten temat znalazło się tylko w części poświęconej pierwszej z nich. A przecież ta wojna odegrała ogromną rolę we współczesnych dziejach Gruzji.
Uwzględniony został natomiast, w rozdziale poświęconym Armenii, Górski Karabach – również sporna armeńska enklawa na obszarze Azerbejdżanu. Mamy więc prezentację tego regionu, jego atrakcji oraz informacje o trybie uzyskiwania wiz. Z kolei w części przewodnika po Azerbejdżanie wyodrębniono Autonomiczną Republikę Nachiczewańską. Jest to azerbejdżańska eksklawa na granicy z Iranem, do której drogą lądową można wjechać tylko z tego ostatniego kraju. Czytelnik nie otrzymuje więc jeszcze pełnego przewodnika, ale jednak uwzględniający na pewno najważniejsze fakty, miejsca i obiekty w krajach, które są opisywane.
Wydawca zapowiada we wstępie: „Książka, którą trzymają Państwo w rękach, omawia kraje w polskiej literaturze podróżniczej przeważnie zaniedbane. Również i ta publikacja nie jest pozycją wyczerpującą. Ba, zaledwie porusza zagadnienia Zakaukazia: jego rozdarcia pomiędzy Azją i Europą. Jego kultur i wyznań, zabytków, zwyczajów, gościnności, przyrody... Z racji niedużej objętości przewodnika, skoncentrowaliśmy się na przedstawieniu w nim jedynie najważniejszych atrakcji turystycznych państw zakaukaskich."
Są to faktycznie trzy przewodniki w jednym tomie. Jedyny w pomyśle wspólny rozdział: „Zaproszenie na Zakaukazie", zawiera bowiem propozycje tylko pięciu tras zwiedzania, z czego czterech w Gruzji i jednej – Erewania oraz jego okolic. Sugerowane trasy uważam za ciekawe, ale daleko niepełne. W przypadku Gruzji brak mi zwłaszcza trasy po Kartlii. W Armenii zaś jeziora Sewan i jego okolic oraz szlaku monasterów zarówno na północy, jak i południu oraz południowym zachodzie kraju.
Jednak korzystając z tego przewodnika, można sobie samemu zaplanować indywidualne trasy zwiedzania. W przypadku Azerbejdżanu jest to wręcz konieczne, gdyż autorzy nie proponują, przynajmniej we wstępie, żadnej trasy.
Każda z części poświęconych poszczególnym krajom zawiera po dwa identyczne pod względem zawartości rozdziały: „Informacje praktyczne" i „Informacje krajoznawcze". Zostajemy nakarmienie ogromną dawką rzetelnych i ciekawie opisanych faktów, informacji historycznych i kulturalnych. I, oczywiście, jest tu wszystko, o czym powinien wiedzieć turysta, przygotowując się do wyjazdu w tamte strony oraz podróżując po nich.
Najobszerniejsze są rozdziały prezentujące walory turystyczne poszczególnych krajów oraz sposoby ich zwiedzania. Dokonano podziału na stolice i ich okolice oraz, przeważnie historyczne, regiony. W Gruzji są to: Tbilisi i Mccheta-Mtianetia; Abchazja; Megrelia; Swanetia; Racza-Leczchumi; Imeretia; Kartlia Wewnętrzna; Kachetia; Adżaria i Guria oraz Samcche-Dżwachetia i Kartlia Dolna.
W części poświęconej Armenii znajdziemy: Erywań i okolice; Regiony Armenii Północnej – Szirak, Lori i Tawusz; Armenię Środkową – Aragac, Kotaik i Gegarkunik; Armenię Południowo–Zachodnią – Armawir i Ararat; Armenię Południowo–Wschodnią – Wajoc, Dzor i Sjunik oraz Górski Karabach i jego monastyry w Azerbejdżanie. W ostatniej części natomiast zamieszczono: Baku i okolice; Plaże północnego Azerbejdżanu; Szeki i jego okolice; Azerbejdżan południowy oraz Autonomiczną Republikę Nachiczewańską.
Wewnątrz przewodnika są mapki, plany regionów, miast oraz metra w Erewaniu i Tbilisi. Znajdziemy tu blisko 30 kolorowych zdjęć na wkładkach oraz sporo czarnobiałych fotografii. Są także rysunki zabytków i instrumentów muzycznych. W tekst włamano również krótkie, ciekawe informacje w ramkach na szarym tle - np. „Isindi i znakomici jeźdźcy z Gurii", „Wódka z morwy", „Legenda o powstaniu Wardzi", „Chaczkary – kamienne wizytówki Armenii", „Religia w Armenii", „Zmienne losy ormiańskiego koniaku", „Sunnici i szyici", „Azerbejdżanie czy Azerowie?", czy „Górscy Żydzi".
Na końcu przewodnika znajdują się krótkie słowniczki oraz mini rozmówki polsko–gruzińskie, polsko–ormiańskie i polsko–azerbejdżańskie. Jest to więc książka, którą powinien przeczytać każdy wybierający się w tamte strony, lub zastanawiający się, gdzie spędzić kolejny urlop. Sądzę, że wówczas nie będzie zadawać sobie pytania: „A może na Zakaukaziu?", lecz zamieni je na: „Od czego zacząć?" Przewodnik ten znakomicie ułatwi wybór celu podróży.
„Gruzja i Armenia oraz Azerbejdżan. Magiczne Zakaukazie. Przewodnik Bezdroży", praca zbiorowa, Wydawnictwo Helion, wyd. IV, Gliwice 2012, str. 454, cena 59,90 zł.
{jumi [*6]}
