Zbudowano go w XIV wieku, rozbudowano zaś w XVI i XVII w., gdy carowie Wasyl III i Iwan Groźny oraz bogata rodzina magnacka Pożarskich ufundowali w nim kamienne budowle oraz ofiarowali monastyrowi znaczne obszary ziemi i nieruchomości. Również wówczas został on otoczony wysokimi ceglanymi murami i przekształcony w twierdzę.
Bronili się tu "Lisowczycy"
Nieporównywalnie mocniejszą niż podupadły suzdalski, książęcy kreml. To za tymi murami schronili się na początku XVII w. polscy i litewscy żołnierze płk Aleksandra Lisowskiego, późniejsi – bo ten oddział polskiej jazdy lekkiej powstał dopiero w 1614 roku – „Lisowczycy", robiąc niego grabieżcze wypady na sąsiednie miasta i osady. Klasztor ten był zamożny. Według źródeł miał on w swoim władaniu w 1678 roku ponad 10 tysięcy chłopów pańszczyźnianych uprawiających spore obszary ziemi. I w XVII w. uchodził za najzamożniejszy w Rosji. Dopiero w XVIII w. wyprzedziła go pod tym względem Aleksandro-Newska ławra w Sankt Petersburgu.
Miał on w swoich dziejach także bardzo mroczne karty. Od 1766 roku aż do początku XX wieku w jego murach, poza pomieszczeniami dla zakonników, znajdowało się więzienie dla religijnych i politycznych „wolnomyślicieli". Było wśród nich wiele postaci znanych, m.in. dekabrysta Fiodor Szachowski. Więźniów z czasem okazało się tak dużo, że w 1826 roku „oddział aresztancki" rozszerzono na XVIII–wieczny budynek z celami mnichów. Podobnie było w czasach sowieckich. W 1923 roku powstał tu jeden z „izolatorów politycznych" – STON – Suzdalskie więzienie specjalnego przeznaczenia.
Więziono w nim później także ofiary stalinowskich represji. Zaś podczas II wojny światowej, w latach 1940-1941, urządzono obóz dla internowanych żołnierzy z Legionu Czechosłowackiego. Przypomnę, że utworzony on został w Polsce w 1938 r. przez ówczesnego pułkownika, później generała i prezydenta Czechosłowacji Ludwika Svobodę, z Czechów i Słowaków, którzy nie pogodzili się z przekształceniem Czech i Moraw w niemiecki Protektorat, zaś Słowacji w faszystowskie państewko. Po napaści ZSRR na Polskę 17.9.1939 r. żołnierze ci dostali się w ręce Armii Czerwonej. Dowódca legionu również był tutaj przetrzymywany.
Muzeum suzdalskiego więzienia
Podobnie jak czescy oficerowie – późniejsi Bohaterowie Związku Radzieckiego: Otakar Jaros – pierwszy cudzoziemiec, który otrzymał (pośmiertnie) tę Złotą Gwiazdę i (za udział w wyzwoleniu Kijowa) Antonin Sochor. O tych, i wielu innych mało znanych faktach, dowiaduję się z kupionej w Suzdalu, ładnie ilustrowanej broszury poświęconej temu zabytkowi, wydanej przez muzeum w serii „Skarby Rosji". Później „gośćmi" tego lagru byli generałowie i oficerowie hitlerowscy wzięci do niewoli w Stalingradzie, a wśród nich feldmarszałek Friedrich von Paulus. To tu on „zmienił poglądy" stając się jednym z niemieckich antyfaszystów.
Obecnie w pomieszczeniach dawnego łagru znajduje się ekspozycja „Suzdalskie więzienie. Latopis dwuwiekowej historii". W 1958 roku monastyr ten i jego zabytki weszły w skład Włodzimiersko – Suzdalskiego Muzeum – Rezerwatu historyczno-architektonicznego i artystycznego. Ale jeszcze przez następne prawie 10 lat w jego zmurszałych murach znajdowała się kolonia karno-wychowawcza dla dziewcząt i kobiet. Dopiero w 1967 roku rozpoczęto, zakrojone na szeroką skalę, prace rewaloryzacyjne. Ich rezultat jest imponujący. Zabytek oglądany z zewnątrz wygląda jak twierdza. Narożna, od strony ulicy, ceglana baszta ma kilkanaście metrów wysokości.
{gallery}17003{/gallery}
Pokryta jest spadzistym dachem i stanowi część fortyfikacji. W otaczającym klasztor ceglanym murze obronnym kilkumetrowej wysokości jest w sumie 12 baszt. W tym jedna, najwyższa i najpotężniejsza nadbramna, zbudowana w latach 1664-1667, jest zarazem wejściem do całego kompleksu. Dalej droga do niego prowadzi przez, również nadbramną, cerkiew Błagowieszczeńską (Zwiastowania) z przełomu XVI i XVII w. Za nią zaczyna się właściwa część monastyru. Długa aleja, frontem do której stoi kilkudziesięciometrowej długości, piętrowy „Korpus bracki" z celami mnichów, z XVII-XIX w. Za nią cerkiew Nikolska (św. Mikołaja) z przylegającymi do niej izbami szpitalnymi. I ustawiony poprzecznie, a zbudowany w wiekach XVIII-XIX, były korpus więzienny.
