Dlaczego właśnie dziś, 250 lat po tym, jak po raz pierwszy dokonano rozbioru Rzeczypospolitej, zadajemy sobie pytanie: po co nam niepodległość? Być może nieco prowokacyjnie, z pewnością nie na żarty, jako naród który w swojej historii doświadczył ponad stu dwudziestu lat niewoli, poruszymy dzisiaj kwestie, o których wadze nieco zapomnieliśmy, a które powracają w cieniu tego, co dzieje się choćby za naszą wschodnią granicą.
Szanowni Państwo, szukając odpowiedzi na pytanie zadane w temacie naszej dzisiejszej konferencji, należałoby się zastanowić nad tym, jakie skutki wywołało zniknięcie państwa polskiego z map świata na 123 lata. Chcąc ująć je w jednym słowie, najbardziej odpowiednim wyrażeniem byłoby: katastrofalne. Zapewne nie tylko w moim odczuciu, zmiany geopolityczne stanowiły najmniejszy problem a przynajmniej taki, który dało naprawić się najszybciej. Znacznie gorzej przedstawiały się kwestie społeczne, gospodarcze, oświatowe czy militarne. Dość wspomnieć o niszczeniu polskiej kultury, na co doskonałym przykładem jest historia Zamku Królewskiego w Warszawie, w którym mamy zaszczyt dzisiaj się spotkać. W grudniu 1794 roku, decyzją cesarzowej Katarzyny II, wywieziono do Petersburga archiwum Metryki Koronnej i Litewskiej. Na początku stycznia 1795 roku, pod eskortą rosyjską opuścił na zawsze Warszawę Stanisław August, zabierając ze sobą do Grodna część zbiorów. W opustoszałym Zamku pozostało jedynie Archiwum Grodzkie i Ziemskie, jako jedne z ostatnich reliktów Rzeczypospolitej.
Nie można zapomnieć również o zmniejszeniu potencjału społecznego, do czego przyczyniło się choćby wywiezienie przez Rosjan tysięcy rodzin szlacheckich, zamieszkujących wschodnie obrzeża Polski, które stanowiły ważny trzon polskiej elity intelektualnej. Elity, której niedostatek odczuwamy do dzisiaj, bo zaburzono jej naturalny proces trwania – toczący się przez kolejne pokolenia, tak jak to ma miejsce w Wielkiej Brytanii czy innych państwach Europy Zachodniej. Czy Polacy mieszkający pod zaborami zgadzali się z narzuconymi, wymuszonymi sytuacją – nowymi zasadami życia? Nie wszyscy, czego dowodem są powstania: listopadowe i styczniowe.
Drodzy Państwo, mówiąc o niepodległości nie sposób nie wspomnieć o suwerenności. Tak jak niepodległość oznacza odrębny byt państwowy oraz istnienie Polski w jej obecnych granicach, tak suwerenność to zdolność państwa do samodzielnego decydowania o wszystkich dotyczących go sprawach i samodzielnego podejmowania wszystkich dotyczących go decyzji. Zanim zabrano nam ziemie, odebrano nam głos i możliwość działania oraz decydowania o własnym państwie. Nie bez powodu w Konstytucji polskiej znaleźć można sporo zapisów mówiących zarówno o niepodległości jak i suwerenności. Wstęp do Konstytucji mówi zarówno o walce naszych przodków o niepodległość, jak też przypomina okres, gdy naród pozbawiony był możliwości suwerennego i demokratycznego stanowienia o losie Ojczyzny. Ochrona niepodległości i nienaruszalności terytorium Państwa wymienione zostały na pierwszym miejscu wśród zadań Rzeczypospolitej. W kontekście tych wartości określono rolę Sił Zbrojnych oraz obywatelski obowiązek obrony Ojczyzny. Stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa Państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium stanowi jedno z podstawowych zadań Prezydenta Rzeczypospolitej.
Po co nam więc niepodległość? By dbać o kulturę, zachować tożsamość narodową, którą przekażemy kolejnym pokoleniom. Niepodległość jest niezbędna do tego, by budować takie państwo, które nigdy nie utraci swojej suwerenności, w którym zawsze na pierwszym miejscu będzie człowiek. Pytanie o zasadność niepodległości, to pytanie o zasadność istnienia państwa, które da swoim obywatelom gwarancję bezpieczeństwa. Zatem po co nam państwo? Jakie to państwo powinno być? Niech każdy z państwa sam znajdzie odpowiedź na te pytania.
W ich znalezieniu z pewnością pomoże rozpoczynająca się właśnie konferencja naukowa zorganizowana w 250. rocznicę pierwszego rozbioru Polski. Bardzo chciałbym podziękować organizatorom tego wydarzenia: panu prof. dr hab. Wojciechowi Fałkowskiemu, dyrektorowi Zamku Królewskiego w Warszawie za gościnę, panu dr. hab. Łukaszowi Niesiołowskiemu-Spano, prof. ucz., dziekanowi Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego oraz panu prof. dr hab. Maciejowi Janowskiemu, dyrektorowi Instytutu Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk. Jestem zaszczycony, że Instytut De Republica, jako instytucja młoda, rozwijająca się, może dziś stać w jednym szeregu organizatorów z tak znakomitymi, doświadczonymi i prestiżowymi instytucjami. Jestem głęboko przekonany, że dzisiejsze spotkanie jest dopiero początkiem naszej wspólnej naukowej przygody.
Dyrektor Instytutu De Republica dr hab. Bogumił Szmulik
Ukończył prawo i nauki polityczne na Uniwersytecie Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie; doktor nauk humanistycznych w zakresie nauki o polityce (UMCS 1996 r.), doktor nauk prawnych w zakresie prawa (KUL 2005 r.), doktor habilitowany nauk prawnych w zakresie prawa konstytucyjnego (KUL 2009 r.); odbył staże naukowe na Uniwersytecie w Kolonii i w Instytucie Maxa Plancka we Freiburgu w Niemczech; autor licznych publikacji z tematyki prawa konstytucyjnego i administracyjnego.
Od 2010 r. zatrudniony na stanowisku profesora Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Kierownik Katedry Prawa Konstytucyjnego Porównawczego i Współczesnych Systemów Politycznych. W latach 2012-2016 prodziekan do spraw nauki, a od 1 września 2020 Dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Członek Polskiej Komisji Akredytacyjnej od 2021 roku; od 1 kwietnia 2016 r. członek Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów (w 2018 r. powołany na kolejną trzynastą kadencję); radca prawny; sekretarz naukowy i redaktor tematyczny „Przeglądu Legislacyjnego”, a od 2 marca 2021 roku Dyrektor Instytutu De Republica.
