Czechy: Nowomiejski Zamek – rycerze, hrabiowie, fabrykanci ^Wyróżniony

Oprowadza nas po nim jego zarządca (správce zámku) Ondřej Danĕk. Ta dwupiętrowa, rozległa budowla ze stromym dachem pokrytym czerwoną dachówką, wysoką wieżą z barokowym, hełmem i latarnią oraz niższą narożną, stoi na skraju skalnej ostrogi nad rzeką, a równocześnie w północno – zachodniej części tutejszej Starówki, będącej miejskim rezerwatem historycznym. Pięknie widać ją z punktu widokowego Dvořáčka na przeciwległym brzegu Metuji, od strony zamkowych ogrodów, ale również z placyku przed jego frontową fasadą.

Niszczycielski piorun

A w panoramie całej starej części Nowego Miasta, z trochę bardziej odległego punktu widokowego Juránka (Juránkova vyhlídka). Jego najkrótszą historię streszcza folder w języku polskim „Zamek”: „…założony został wraz z miastem w roku 1501 Janem (tak w tekście) Černčickým z Kácova. W połowie XVI wieku został przebudowany w stylu renesansu a w połowie XVII wieku w stylu baroku. Po raz ostatni zamek przebudowano w latach 1909-1913 po kierownictwem architekta Dušana Jurkoviča…”. W rzeczywistości dzieje zamku są o wiele bogatsze i ciekawsze.

• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• 
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
•  

Wielki pożar od pioruna, całkowicie zniszczył w 1526 roku drewniane miasteczko, ale w znacznym stopniu również zamek. Pogorzelisko kupił Wojciech Pernsztejn (Vojtĕch Pernštejn) ze znanego rodu i to on odbudował miasto oraz przebudował zamek w stylu renesansu. W 1548 roku ich właścicielami zostali Štubenbergowie, a po nich inni. M.in. wódz i polityk okresu wojny trzydziestoletniej (1618-1648) Albrecht von Wallenstein, Trčkove z Lipy i szkocki ród hrabiowski Leslie. To ci ostatni dokonali znacznej, barokowej przebudowy zamku w latach 1651-1660, z udziałem architektów włoskich.

Zaczynał od tkactwa

W roku 1802 ród ten wymarł po mieczu, a następni posiadacze zamku i dóbr przestali go zamieszkiwać na stałe, lecz tylko okazjonalnie. Doprowadziło to do stopniowego upadku zamku, który powstrzymało dopiero kupienie go w 1908 roku na siedzibę rodu przez fabrykantów z pobliskiego Náchodu, braci Józefa Bogumiła i Cyryla Adolfa Bartoniów, z których pierwszy był przodkiem obecnego właściciela. Historia tej rodziny, opisana na kilku stronach po czesku w jednej z gablot w zamku, zawiera wiele informacji o powstawaniu, na jej przykładzie, bogatego, a zarazem patriotycznego, czeskiego kapitalizmu.

• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
•  

Wywodzącego się w tym przypadku z biednego chłopstwa z okolic Hronova. Z rodowodem od XVI wieku, ale niewyróżniającego się niczym szczególnym. Dopiero na początku XIX w. jeden z synów wieśniaka Bartonia postanowił poprawić swój los szukając szczęścia w tkactwie. Zajmował się tym nie tylko sam, ale i dawał pracę innym tkaczom. Zmarł jednak młodo i do czasu pełnoletniości synów kontynuowali to pełnomocnicy. Od jednego z nich, Józefa Bartonia (1838-1920) zaczyna się historia rodu współczesnych właścicieli nie tylko nowomiejskiego zamku.

Rodowód współczesnych właścicieli

W ogromnym skrócie: ukończył on niemiecką szkołę, po czym przez rok „vandroval”.

Czyli poznawał świat, przede wszystkim u stryja Wiedeń. Po powrocie przejął po ojcowski bielnik i kolorową drukarnię płótna w miejscowości Vysoké Srbské. Niestety, warsztat spłonął, sprzedał więc jego resztki i wiosną 1867 r. przeniósł się z żoną do Nachodu. Wynajął dom, wznowił barwienie i druk tkanin kupowanych od okolicznych tkaczy oraz ich sprzedaż. Jego „modrodruki” – nazwa od błękitnego koloru wzorów – sprzedawały się dobrze nie tylko w Czechach, ale i Górnej Austrii oraz Styrii.

Już po 3 latach kupił dom, w którym zorganizował produkcję i skład gotowych wyrobów. Został mieszczaninem, radnym, starostą miasta, później powiatu. I liczącym się przemysłowcem, który w 1912 roku otrzymał od cesarza Franciszka Józefa I dziedziczne szlachectwo i tytuł „rycerza z Dobenina”. A także herb, którego jednym z elementów stały się skrzyżowane czółenka tkackie. Jego działalność kontynuowali synowie Josef Bohumil (1862-1951) i Cyryl Adolf (1853-1953). To oni kupili w roku 1908 na siedzibę rodową zamek w Nowym Mieście nad Metują.

Wszystko „co stoi i leży”

Za 2.350 tys. koron austriackich, płatnych w 3 ratach, otrzymali także należącą do niego ziemię, kilka dworów, parcele budowlane, gospodę „Uzdrowisko Rezek” i zgodnie z aktem notarialnym, „wszystko co stoi i leży”. Po czym w latach 1909-1913 dokonali w zamku znaczącej przebudowy, a przede wszystkim dekoracji wnętrz w aktualnych wówczas stylach. Jak już wspomniałem, pracami tymi kierował wybitny architekt słowacki Dušan Jurkowič (1868-1947) w stylu art deco, a współpracowali z nim: architekt Pavel Janák, plastyczki Helena Johnova i Maria Teintzerova oraz plastyk František Kysela.

• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
•  

Wobec zniesienia przez Republikę Czechosłowacką po jej powstaniu w 1918 roku wszelkich tytułów szlacheckich i arystokratycznych, Dobeninowie musieli zrezygnować z dodatku do nazwiska „z Dobenina”, ale w 1936 roku uzyskali zgodę na jego zmianę na „Bartoń – Dobenin”. I takiego używają od tamtej pory. W roku 1945 ich fabryki i dobra ziemskie, a w 1948 r. zamek zostały przejęte przez państwo. Odzyskali je w końcu lat 90-tych i wrócili do swojej rezydencji. Znaczna jej część stanowi obecnie muzeum, inna prywatne pomieszczenia, ale są również przeznaczone na wynajem hotelowy, organizowanie wesel, a w zamkowym ogrodzie pikników.

Co można zwiedzać?

Bartoniowe, których część rodu mieszka nadal zagranicą, kontynuują działalność społeczną przodków. W źródłach drukowanych podkreśla się także ich ofiarność i dobroczynność. Josef Bohumil z bratem Cyrylem Adolfem wnieśli m.in. wkład w dokończenie budowy, (od 1344 do 1929 roku !), katedry św. Wita na praskim zamku oraz wzbogacili zbiory Muzeum Narodowego w Pradze. Niemałe znaczenie ma również obecna stopniowa rewaloryzacja zamku w Nowym Mieście nad Metują. Chociaż sporo w nim pozostało jeszcze do zrobienia.

Zwłaszcza koniecznego, a kosztownego remontu ścian zewnętrznych zamku, co widać gołym okiem patryc na odpadające tynki. Zamek można zwiedzać, tylko z przewodnikiem, jedną z dwu tras. Skróconą oraz pełną, przez dodatkowe pomieszczenia na II piętrze. Już bez przewodnika, ale z biletami, wchodzi się na wieżę i do zamkowych ogrodów. Wnętrza zamku są szalenie ciekawe, zwłaszcza ze względu na ich zmiany w latach przed I wojną światową, a następnie już drobniejsze, w stylu funkcjonalizmu, w 1940-1941 r. Ale również zachowane części oraz wyposażenie renesansowe, barokowe i rokokowe.

Od 10 do 23 sal, pokoi i innych pomieszczeń

Na trasie skróconej jest 10 pomieszczeń, na pełnej dodatkowo jeszcze 13. Zwiedzanie zaczynamy od kaplicy Podwyższenia Krzyża Świętego, z wystrojem z połowy XVII w. Na trasie rozszerzonej jest na nią także widok z góry, z Oratorium. W korytarzu I piętra wiszą portrety dawnych właścicieli z rodu Trčkov z Lipy i Waltera Leslie. Obejrzeć można też predellę – skrzynię, podstawę nastawy ołtarzowej z XV w. W secesyjnym wystroju Ogrodu Zimowego szczególnie bogate są zdobienia ścian i sufitu. Cały łukowy strop i górne części ścian tzw. Małej Pracowni, czyli pokoju „młodego pana”, pokrywają malowidła art deco z m.in. herbami czeskich miast.

• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
•  

W Barokowej Sypialni, również z łukowatymi stropami – podobne są w wielu pomieszczeniach, zachowały się ścienne malowidła renesansowe. A w kolejnym pokoju, Francuskim, m.in. holenderski sekretarzyk rokokowy. Jest też tzw. Sień Żebrowa z romantycznym wnętrzem, którą wypełnia kilka zestawów mebli, w tym stoły z krzesłami. W Wielkiej Pracowni dominuje strop – sufit z bogatą polichromią renesansową, stoi też biurko z fotelem, fortepian, stół z krzesłami i inne meble. Również fragment renesansowej polichromii z XVI w. zachował się w Zodiaku – letniej jadalni.

Art deco i wcześniejsze style

I jej sufit oraz ściany pokrywają malowidła w stylu art. deco. Na trasie skróconej ostatnim pomieszczeniem jest klatka schodowa w Wieży Maselnica, ozdobiona barkowymi stiukami z połowy XVII w. Na samą wieżę z ładnymi widokami na ogród, miasto i okolice, wchodzi się już indywidualnie, a z przewodnikiem kontynuuje zwiedzanie II piętra. Przedpokój ma neorenesansowe wyposażenie i barokowe sztukaturki oraz meble z XIX w. Następne sale są duże. Barokowa Jadalnia nazywana jest, ze względu na wnętrze w stylu historycznym, flamandzkie gobeliny z XVI-XVII wieków oraz zbiór porcelany miśnieńskiej, Salą Zwycięzców.

Salon Empirowy – Sala Minotaura ma na suficie plafon przedstawiający Tezeusza i Minotaura, wystawione są też antyki z rodzinnych zbiorów. Trofea i broń myśliwska wypełnia Pokój Łowiecki św. Huberta. W korytarzu II piętra można zobaczyć m.in. elementy architektoniczne pierwotnego zamku, XVI – wieczne polichromie oraz zbiór fajansów. Częścią Wielkiego apartamentu jest Garderoba – pokój toalet. A samym apartamencie secesyjne wnętrze i obraz „Czeskie Betlejem” z widokiem miasta i zamku w roku 1908. Również Wielką, rzeczywiście ogromną, nazywana jest sypialnia.

Można wynajmować

Z barokowymi sztukateriami stropów z XVII w. oraz meblami z białego klonu. Było to pomieszczenie dla szczególnie dostojnych gości. Spał w nim m.in., pierwszy prezydent Czechosłowacji Tomasz Garrigue Masaryk. Mniejszy, ale również duży, jest Żółty Salon przyjęć, ze ścianami pokrytymi tekstylnymi tapetami i obrazami. Wielka natomiast Jadalnia Orientalna wyposażona w meble z mahoniu oraz oryginalny świecznik o kształcie pagody. Bogaty zbiór czeskich artystów z II polowy XIX i I polowy XX w. znajduje się w Czarnej Pracowni.

• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
•  

Nazywanej tak ze względu na stojące w niej meble z bejcowanego na czarno dębu. Mała (wcale nie taka mała !) sala kominkowa ma wnętrze w stylu funkcjonalizmu. Wiszą w niej rodowe portrety i stoją rzeźby znakomitego artysty Josefa Vaclava Myslbeka (1848-1922). Jest ona, podobnie jak sąsiednia Wielka Sala Reprezentacyjna, z funkcjonalistycznym wnętrzem, ale zachowaną sztukaturką stropu i malowidłami z XVII w. o tematyce wojny trojańskiej, wykorzystywana w celach komercyjnych. Na koncerty, bale, przyjęcia, konferencje itp. Są już ostatnie sale, które można zwiedzać.

Zamkowe ogrody i Galeria Karłów

Natomiast zamkowe ogrody podzielone zostały na 3 części. Ogród użytkowy ze szklarnią, Sad owocowy z kortem tenisowym i basenem oraz Dekoracyjny parter z barokową fontanną. W tej ostatniej części, ale także na zewnątrz zamku od strony rynku, stoją kamienne figury z „Gabinetu karłów”. Pochodzą one z pracowni barokowego rzeźbiarza Matthiasa Bernarda Brauna. Pierwotnie przeznaczone były do barokowego zespołu architektonicznego hrabiego A. Sporka w Kuksie. Gdzie, dodam, bo kilka lat temu napisałem o niej obszernie, znajduje się ogromna kolekcja rzeźb tego artysty.

• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
• Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują Czechy, Zamek Nowego Miasta nad Metują
•  

W ogrodach uwagę zwraca jeszcze jeden obiekt. Kryty drewniany pomost schodzący w dół, gdyż znajdują się one na niższym poziomie niż zamek. To też dzieło Jurkowicza, zainspirowane wschodnio morawską architekturą ludową. Również w zamkowym ogrodzie odbywają się koncerty, wystawy i inne imprezy kulturalne dostępne dla szerokiej publiczności. Zamek z resztą miasta łączy kamienny most, przy którym stoją, też kamienne, dwie rzeźby niedźwiedzi oraz barokowe antycznych bogów: Posejdona i Demeter. Symbolizują one połączenia rodów jednych z poprzednich właścicieli: Leslie i Lichtensteinów.

---

Autor uczestniczył w wyjeździe prasowym na czeskie Pogranicze Kłodzkie na zaproszenie tamtejszego regionu turystycznego i warszawskiego oddziału Czech Tourismu.