Modernizm, czyli nowe prądy w kulturze i sztuce, pojawił się w wielu ich dziedzinach już w latach 60-tych XIX wieku. Najpierw w sztuce, obejmując sukcesywnie wiele jej kierunków poczynając od impresjonizmu i symbolizmu, poprzez secesję, ekspresjonizm, kubizm, futuryzm, konstruktywizm i wiele innych, po surrealizm, taszyzm, minimalizm i pop-art. W literaturze przejawił się jako pozytywizm, naturalizm i realizm. W muzyce stał się ważny od lat 80-tych XIX w. Stosunkowo późno, bo największe sukcesy w tej dziedzinie notowała ona w latach 1910-1930, chociaż w USA funkcjonalizm w budownictwie pojawił się już w latach 70-tych XIX w, objął architekturę, także wnętrz.
Preojektant, teoretyk i filozof architektury
Stanowił on, piszę to w ogromnym skrócie, całkowite odejście od stylów historycznych i wszelkiej stylizacji. Za najważniejszą uważano funkcjonalność budynków, a chyba najbardziej znaną postacią i twórcą ówcześnie nowej architektury i jej przedstawicielem był Le Corbusier. Francuski, pochodzenia szwajcarskiego, architekt, urbanista, malarz i rzeźbiarz Charles-Edouard Jeanneret-Girs, 1887-1965. W Czechach do najważniejszych modernistycznych twórców o znaczeniu międzynarodowym, zwłaszcza w architekturze wnętrz, zaliczany jest Adolf Loos (1870-1933).
Zarówno czynny projektant, jak i teoretyk, uważany także za filozofa architektury, związany od 1907 roku przez wiele lat, chociaż z przerwami, aż do śmierci, z Pilznem. Radykalnie odrzucał on wszelkie zdobnictwo w architekturze, również wnętrz. Jego klientami byli głownie bogaci, pilzneńscy, żydowscy przedsiębiorcy, dla których zaprojektował co najmniej 13 wnętrz mieszkań. Z których do naszych czasów zachowało się, chociaż niektóre trzeba było częściowo odtwarzać, osiem. Cztery z nich można zwiedzać. Są bowiem dostępne dla turystów, którym proponowane są trzy trasy do wyboru.
Mieszkania Voglów i Krausów
Dwa inne „Loosowskie” mieszkania tylko okazjonalnie. Na trasie 1 znajduje się cała kamienica przy ul. Klatowskiej 12 w centrum miasta, w pobliżu gmachów teatru i wielkiej synagogi. Nazywana jest, od imion i nazwiska właścicieli, którzy zlecili architektowi przebudowę wnętrza oraz częściowo zewnętrzną, dokonaną w latach 1928-1929, Mieszkaniem dr. med. Josefa i jego żony Štěpánky Voglów. Podczas okupacji niemieckiej dom ten zaadaptowano na potrzeby jakiegoś urzędu. Z dawnego mieszkania zachował się salon z kominkiem wyłożonym płytami marmuru oraz jadalnia z okładzinami z żółtego trawertynu.
Resztę mieszkania uzupełniono dokładnymi replikami oryginalnych mebli. Drugie z mieszkań na tej trasie, Viléma i Gertrudy Krausów przy ul. Bendovej 10, uważane jest za jedną z najpiękniejszych pilzneńskich realizacji Adolfa Loosa. Wykonano ją w roku 1931, a najcenniejszą częścią mieszkania jest salon i jadalnia obłożone marmurem, z przyległymi do niego lustrami, co stwarza efekt podwójnej ich objętości. Cenna jest również sypialnia ze specjalnie zaprojektowanymi przez tego architekta meblami.
Najznaminitsze: Brummelów
Specjaliści za najznakomitszą realizację projektu Adolfa Loos, dokonaną w roku 1927, uważają jednak dom Jana i Jany Brummelów przy ul. Husa 58. Architekt zmienił całkowicie jego wygląd zewnętrzny, usunął wszelkie ozdoby fasady. Ponadto dobudował do niej pionową pryzmatyczną konstrukcję. Na I piętrze w całości zachowało się zmodernizowane mieszkanie, wraz z zaprojektowanymi przez Loosa meblami. Zwiedzający mogą więc oglądać zarówno przedpokój, salon, sypialnię z łazienką, jadalnię, pokoje mieszkalne, jak i salonik pani domu z sypialnią.
Trzecia z proponowanych tras architektury wnętrz Loosa, mieszkanie Oskara i Jany Semlerów przy ul. Klatowskiej 110, stanowi realizację pomysłu tego architekta, ale zaprojektowaną oraz wykonaną przez jego ucznia i współpracownika, Heinricha Kulkę. Ale w „klasycznej” modernistycznej koncepcji patrona. Dom ten podlega obecnie Zachodnio czeskiej Galerii w Pilźnie, która nie tylko udostępnia go zwiedzającym, ale zamierza umieścić w nim również regionalne centrum badawcze architektury. Podczas pobytu w Pilźnie osoby zainteresowane architekturą, zwłaszcza wnętrz, mają więc okazję zobaczyć także coś modernistycznego naprawdę wysokiej klasy.
Cezary Rudziński
Zdjęcia © autora
Autor uczestniczył w międzynarodowym, studyjnym wyjeździe dziennikarskim na zaproszenie: Regionu pilzneńskiego (www.turisturaj.cz), Pilzno – Turystyka (www.visitpilsen.cz) i Czech Tourism (www.czechtourism.com) na temat: „Zachodnioczeska architektura barokowa i barokowy krajobraz”.
