Po raz pierwszy mamy do czynienia z sytuacją, że polska strata wojenna powraca z Dalekiego Wschodu – z Japonii. Ten powrót był możliwy dzięki bardzo dobrej współpracy ze stroną japońską” – powiedział minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński podczas uroczystości przekazania polskiej straty wojennej – obrazu „Madonna z Dzieciątkiem” – do zbiorów Muzeum Książąt Lubomirskich.
Wydarzenie odbyło się na Zamku Królewskim w Warszawie, gdzie obraz będzie eksponowany do końca lipca. W kolejnych miesiącach będzie można go zobaczyć w pałacu w Przeworsku, a od marca 2024 r. – na jubileuszowej wystawie Muzeum Książąt Lubomirskich w Ossolineum we Wrocławiu.
Minister kultury i dziedzictwa narodowego przypomniał, że Muzeum Książąt Lubomirskich – oddział Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, do którego zbiorów trafi „Madonna z Dzieciątkiem”, jest aktualnie na etapie budowy. „To kolejne od lat wyczekiwane Muzeum, które właśnie powstaje” – podkreślił.
Szef resortu kultury zaznaczył, że po raz pierwszy mamy do czynienia z sytuacją, kiedy polska strata wojenna powraca z Dalekiego Wschodu – z Japonii.
Ten powrót był możliwy dzięki bardzo dobrej współpracy ze stroną japońską – w wyniku prowadzonych rozmów dom aukcyjny Mainichi Auction po zapoznaniu się z historią dzieła, jego losami w porozumieniu z posiadaczem obrazu, zdecydował się przekazać obraz do Polski bez żadnych kosztów – przekazał prof. Piotr Gliński.
Minister kultury przypomniał, że historia odzyskanego obrazu jest naznaczona dramatem II wojny światowej i dramatem grabieży dzieł sztuki z polskich kolekcji.
W momencie wybuchu wojny obraz znajdował się w pałacu Lubomirskich w Przeworsku, który był wówczas pod okupacją niemiecką. Obraz został zagrabiony przez Niemców ok. 1940 roku. Świadczy o tym m.in. jeden z głównych dowodów grabieży, jakim jest opracowany przez okupantów katalog najważniejszych zagrabionych z polskich zbiorów dzieł sztuki „Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement”. Katalog zawierał 521 obiektów, które Niemcy uznali za najcenniejsze pod względem artystycznym. Obraz „Madonna z Dzieciątkiem” został ujęty jako pozycja 145. W tym katalogu znalazły się również dzieła takich artystów jak Leonardo Da Vinci, Rembrandt czy Rafael – przekazał prof. Piotr Gliński.
Szef resortu kultury wskazał, że Polska była krajem, który w czasie II wojny światowej – zarówno na skutek działań militarnych, jak i planowej grabieży – utracił najwięcej dóbr kultury i zasobów naukowych, a Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego prowadzi szeroko zakrojone działania, mające na celu odzyskanie strat wojennych.
Szacuje się, że w czasie wojny utraconych zostało około 70% materialnego dorobku kulturowego, co przekłada się na ponad 500 tys. zrabowanych z terenu II Rzeczypospolitej dzieł sztuki. Pierwsze działania mające na celu dokumentowanie zagrabionych bądź zniszczonych dzieł sztuki oraz odzyskiwanie tych, które wojnę przetrwały, zostały podjęte przez polskich muzealników bibliotekarzy, archiwistów i historyków sztuki już we wrześniu 1939 roku. Na uchodźstwie koordynował je Karol Estreicher, historyk sztuki w sposób szczególny zasłużony w akcji ratowania dóbr kultury polskiej.
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego kontynuuje te działania dokumentacyjne i poszukiwawcze i nie ustaje w wysiłkach odzyskiwania dóbr kultury utraconych w wyniku II wojny światowej z terenu Polski w granicach ustalonych po 1945 roku. Od 1992 roku prowadzi bazę polskich strat wojennych, w której jak dotąd zarejestrowanych zostało ponad 66 tys. kart utraconych obiektów – z dziedziny malarstwa, rzeźby, grafiki, rzemiosła artystycznego czy militariów. To katalog otwarty, a liczba strat w wyniku prowadzonych badań wciąż się zwiększa. W ciągu ostatniego roku wraz z naszymi instytucjami muzealnymi prowadzimy również badania dot. wypożyczeń w okresie PRL-u, które nigdy nie wróciły na swoje miejsce – przekazał prof. Piotr Goliński.
Dziękując wszystkim, którzy przyczynili się do powrotu „Madonny z Dzieciątkiem” do Polski, minister kultury podkreślił zasługi wielu osób – pracowników z Departamentu Restytucji Dóbr Kultury MKiDN, historyków sztuki, konserwatorów malarstwa, tłumaczy, radców prawnych, wolontariuszy, a także polskich mediów, które nagłaśniają kwestie związane z restytucją. Zwrócił się także do przedstawicieli Japonii.
Podziękowania kieruję też do pracowników Ambasady RP w Japonii oraz Instytutu Polskiego w Tokio za udzielone nam wsparcie organizacyjne na każdym etapie tej sprawy. To była bardzo dobra, merytoryczna i owocna współpraca – podkreślił minister. – Na koniec dziękuję domowi aukcyjnemu Mainichi Auction, który w porozumieniu z posiadaczem zdecydował o przekazaniu obrazu do Polski. Bardzo doceniamy tę profesjonalną postawę, to zrozumienie wobec podejmowanych przez polski resort kultury działań restytucyjnych. Ten gest godny jest najwyższego uznania. Życzylibyśmy sobie tak modelowej współpracy z każdym domem aukcyjnym, w którym odnajdujemy obiekt, co do którego zachodzi podejrzenie, że stanowi polską stratę wojenną – zakończył.
Historia restytucji obrazu
W styczniu 2022 r. pracownik Departamentu Restytucji Dóbr Kultury MKiDN odnalazł na aukcji w Tokio obraz „Madonna z Dzieciątkiem” przypisywany Alessandro Turchiemu (1578-1649). MKiDN oraz dom aukcyjny Mainichi Auction Inc. nawiązali dialog mający na celu ustalenie proweniencji obrazu i zidentyfikowanie jego tożsamości. Polscy eksperci przeprowadzili oględziny, a następnie przekazali stronie japońskiej wniosek restytucyjny i analizę potwierdzającą tożsamość obrazu.
Po zapoznaniu się z historią dzieła i jego losami, Mainichi Auction Inc. w porozumieniu z posiadaczem obrazu, zdecydowało się przekazać obraz do Polski bez żadnych kosztów.
Muzeum Książąt Lubomirskich
Historia Muzeum Książąt Lubomirskich sięga 1823 r., kiedy Józef Maksymilian Ossoliński i Henryk Lubomirski z Przeworska podpisali umowę przewidującą utworzenie w przyszłości muzeum we Lwowie, które miało stanowić, obok biblioteki, równorzędny człon Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Warunkiem utworzenia muzeum była Ordynacja Przeworska Książąt Lubomirskich związana z Zakładem Narodowym, która została ustanowiona w 1866 r. przez syna Henryka Lubomirskiego – Jerzego Henryka Lubomirskiego. 3 lata później do obiektów zgromadzonych w gmachu Ossolineum we Lwowie doszły zbiory sztuki przewiezione z Przeworska przez Jerzego Lubomirskiego, natomiast w 1870 r. Muzeum zostało otwarte dla publiczności.
W nowo zaaranżowanej ekspozycji obiekty podzielono na dwa podstawowe zespoły. Pierwszy zawierał przedmioty o charakterze historyczno-pamiątkowym i rozmieszczony został w różnych pokojach muzealnych. Na drugi zespół złożyły się głównie obrazy odznaczające się większą wartością artystyczną. Wydzielono go pod nazwą Galerii i ulokowano w dawnej sali posiedzeń. W oddzielnych pomieszczeniach urządzono zbrojownię, której podstawę stanowiły zbiory rodziny Lubomirskich przewiezione z Przeworska. Taki system wystawienniczy utrzymał się aż do 1939 r.
W styczniu 1995 r. Sejm RP przyjął „Ustawę o Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich”, przywracając mu tym samym status fundacji. Nowelizacja ustawy z maja 2007 r. zobowiązała ZNiO do „utrzymywania Muzeum Książąt Lubomirskich i pomnażania jego zbiorów”. Obecnie oddział Ossolineum nazywany jest Muzeum Książąt Lubomirskich i tworzą go dwa działy: Dział Sztuki i Dział Numizmatyczny.
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wspiera budowę gmachu Muzeum Książąt Lubomirskich we Wrocławiu.
Szczegółowe informacje o obrazie „Madonna z dzieciątkiem”: https://www.gov.pl/web/kultura/madonna-z-dzieciatkiem--polska-strata-wojenna-z-kolekcji-lubomirskich-odnaleziona-w-japonii
