Nie ocalało w przeważającej liczbie przypadków ich dawne wyposażenie, przetrzebione zostały otaczające je parki i zabudowania, nie mówiąc już od dawnym duchu i atmosferze tych miejsc, co podkreśla prof. dr hab. Jan K. Ostrowski w ostatnim akapicie wstępu do albumu „Polski dwór w starej fotografii", wydanego właśnie przez BOSZ. Wstępu bardzo ciekawego, przypominającego historię polskich dworów szlacheckich od XVI wieku, które zawsze, nawet najmniejsze i najskromniejsze nigdy nie były podmiejskimi „dworkami". Można się z niego dowiedzieć jakimi były początkowe obejścia dworskie, zmiany jakie zaszły w nich na przełomie XVI i XVII w., funkcje poszczególnych części dworów, ich wyposażenie itp., a także o zagładzie polskich dworów, jaką przyniósł im wiek XX. Najpierw rewolucja bolszewicka na Kresach Wschodnich, a następnie reforma rolna w latach 1944-1945, podczas której nierzadko bezprawnie odebrano większość dworów ich właścicielom i z czasem doprowadzono do stanu ruiny. W rezultacie tego „ z około 20 000 dworów przetrwało zaledwie kilkadziesiąt – pisze autor – i to tych najskromniejszych, których nie udało się podciągnąć nawet pod drakońskie paragrafy dekretu.".
{gallery}9897{/gallery}
Wystarczy zresztą porównać te z fotografii zamieszczonych w albumie, które ocalały bądź zostały zrekonstruowane i pełnią obecnie funkcje muzealne, jak chociażby dawny empirowy dworek Euzebiusza Słowackiego w Krzemieńcu na Ukrainie (zdjęcie na s. 37), w którym mieści się muzeum naszego wielkiego poety, czy rodziny dworek Tadeusza Kościuszki w Mereczowszczyźnie na Białorusi (aktualne zdjęcia obu zamieszczam). Pierwszy - zachowany w dobrym stanie - ma obecnie otwarte piętro ganku, z oknami oraz okna o sześciu, a nie trzech szybach z lufcikami.
Drugi (w albumie na starym zdjęciu przed stroną tytułową) został dosyć wiernie zrekonstruowany na podstawie fotografii kilka lat temu za pieniądze ambasady USA w Mińsku. Stoi jednak w pustym polu, pozbawionym widocznych na starej fotografii drzew. Przed nim umieszczono wielki głaz z tablicą pamiątkową, z popiersiem naszego i amerykańskiego bohatera narodowego oraz informacją o nim w języku białoruskim. Wspominam o tych dworach związanych z naszymi wielkimi rodakami, gdyż zdjęcia znajdujące się w albumie przedstawiają 83 polskie dwory, wybrane z setek jakie znajdowały się w międzywojennych granicach Polski.
Poza wstępem, reszta starych fotografii umieszczona została w porządku alfabetycznym nazw miejscowości, w których były lub nadal stoją te dwory. Przeważnie są to ich pojedyncze zdjęcia z zewnątrz. Tylko w nielicznych przypadkach po 2-3 fotografie jednego dworu, również wnętrz. Przy każdym znajduje się notka informacyjna o dworze, jego właścicielach, sławnych ludziach, którzy byli z nim związani lub bywali w nim itp. Starannie wydrukowane w kolorze sepii, stanowią piękne wspomnienie minionych epok. Na końcu albumu znajduje się ich lokalizacja w konturach mapy Polski z 1939 roku. Najwięcej na obszarze Wielkopolski i w okolicach Krakowa, trochę mniej na południu oraz północnym wschodzie kraju, pojedyncze w innych regionach.
DWÓR POLSKI W STAREJ FOTOGRAFII. Wybór najciekawszych zdjęć. Wstęp Jan K. Ostrowski, wydawnictwo BOSZ, wydanie I, Olszanica 2012, str. 79, cena 29,90 zł.
Zdjęcia współczesne dworów w Krzemieńcu i Mereczowszczyźnie – autora.
{jumi [*7]}
